Alaska - vùng đất băng giá từng thuộc Nga, nay là điểm hẹn thượng đỉnh Mỹ - Nga

Bang Alaska của Mỹ vừa trở thành tâm điểm chú ý khi là nơi Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Nga Vladimir Putin tiến hành hội nghị thượng đỉnh. Dù không đi sâu vào nội dung cuộc gặp, sự kiện này khiến dư luận quan tâm trở lại đến vùng đất vốn mang nhiều ý nghĩa lịch sử, địa chính trị và quân sự đặc biệt.

Alaska từng thuộc Đế quốc Nga từ thế kỷ 18. Các thương nhân và nhà thám hiểm Siberia đã vượt biển Bering đến vùng đất này để khai thác lông rái cá biển. Trung tâm giao thương được thiết lập ở Sitka (trước kia gọi là New Archangel) và đảo Kodiak, đồng thời Công ty Nga - Mỹ được thành lập để quản lý lãnh thổ. Sự hiện diện của Nga còn thể hiện qua những nhà thờ Chính thống giáo mái vòm đặc trưng, nhiều công trình đến nay vẫn hiện diện.

Tuy nhiên, việc duy trì Alaska trở thành gánh nặng cho Nga vào giữa thế kỷ 19. Nguồn lợi săn bắt cạn kiệt, chi phí quản lý quá lớn, trong khi Nga vừa chịu thất bại trong Chiến tranh Crimea trước Anh, Pháp và Thổ Nhĩ Kỳ. Lúc này, sa hoàng Nga không muốn thương lượng với Anh và cũng không muốn Alaska rơi vào tay London, lúc đó đang mở rộng ảnh hưởng ở tây Canada. Vì vậy, sa hoàng Alexander II quyết định bán Alaska cho Mỹ. Ngày 30/3/1867, hiệp định chuyển nhượng được ký, Mỹ bỏ ra 7,2 triệu USD - tương đương khoảng hai xu cho mỗi hecta đất.

Theo một bài viết của Thư viện Quốc hội Mỹ, quan hệ giữa hai quốc gia từng trở nên gần gũi nhờ cùng chia sẻ thái độ thù địch với Anh và có lập trường tương đồng về nhiều vấn đề đối ngoại. Trong bối cảnh Mỹ muốn mở rộng lãnh thổ, đặc biệt sau khi đã sáp nhập Oregon, Texas và California vào những năm 1840, ý tưởng mua Alaska được hình thành. Nga lần đầu đề nghị bán Alaska vào năm 1859, nhưng kế hoạch bị đình lại do Nội chiến Mỹ bùng nổ.

Thỏa thuận mua bán Alaska sau đó được xem là một thắng lợi ngoại giao hiếm hoi cho cả hai phía. Với Nga, thương vụ này không chỉ giúp bổ sung nguồn tài chính mà còn tạo cơ hội xây dựng một đồng minh ở bên kia Đại Tây Dương. Về phía Mỹ, việc sở hữu Alaska được coi là bước đi chiến lược nhằm ngăn chặn ảnh hưởng bành trướng của các cường quốc châu Âu và khẳng định vai trò ngày càng lớn của họ tại Thái Bình Dương. Thời điểm đó, thương vụ bị nhiều người Nga chỉ trích là "bán rẻ", còn dư luận Mỹ gọi đây là "sự điên rồ của Seward".

Từ vùng đất bị coi thường, Alaska dần chứng minh giá trị. Vào cuối thế kỷ 19, những mỏ vàng lớn được phát hiện, và đến giữa thế kỷ 20, dầu mỏ biến nơi đây thành vùng lãnh thổ giàu tài nguyên hàng đầu của Mỹ. Năm 1959, Alaska chính thức trở thành bang thứ 49 của Hợp chúng quốc Hoa Kỳ.

Vị trí của Alaska trên bản đồ

Với vị trí địa chiến lược, Alaska đóng vai trò tiền tiêu trong Chiến tranh Lạnh. Tại điểm gần nhất, đất liền Alaska (Mỹ) chỉ cách đất liền Nga (bán đảo Chukotka) khoảng 60 km qua eo biển Bering. Lợi thế địa lý này khiến Mỹ triển khai hàng loạt căn cứ không quân, radar cảnh báo sớm và hệ thống phòng thủ tại Alaska, trong đó có căn cứ liên hợp Elmendorf-Richardson ở Anchorage, nhằm giám sát và ngăn chặn nguy cơ tấn công từ Liên Xô. Vào năm 1957, căn cứ Elmendorf từng đồn trú 200 máy bay, giúp Alaska mang biệt danh "Lá chắn Bầu trời Bắc Mỹ". Các phi đội tiêm kích xuất phát từ đây nhiều lần chặn máy bay Nga áp sát không phận Mỹ.

Ngày nay, Alaska vẫn giữ vị trí quan trọng trong an ninh Mỹ. Đặc biệt, Căn cứ Liên hợp Elmendorf-Richardson ở Anchorage được hình thành năm 2010 từ việc sáp nhập Căn cứ Không quân Elmendorf và Pháo đài Richardson, là một trong những trung tâm quân sự lớn nhất tại khu vực. Bộ Quốc phòng Mỹ mô tả khu vực đóng quân này có "những ngọn núi phủ tuyết hùng vĩ, nên thơ, cùng hệ thống hồ, sông băng và đời sống hoang dã phong phú". Hiện căn cứ là nơi sinh sống của hơn 32.000 quân nhân cùng gia đình, chiếm gần 10% dân số thành phố Anchorage. Trong lòng thành phố Anchorage, cộng đồng dân cư vẫn giữ lại dấu ấn văn hóa Nga qua các nhà thờ Chính thống giáo, tạo nên nét giao thoa độc đáo hiếm có.

Các chiến đấu cơ trên đường băng của Căn cứ Liên hợp Elmendorf-Richardson hồi tháng 5/2017. Ảnh: ADN

Và tuần này, Alaska lại bước vào lịch sử hiện đại khi trở thành nơi đón tiếp thượng đỉnh Mỹ - Nga. Không chỉ gợi nhắc về mối dây liên hệ quá khứ giữa hai quốc gia, Alaska còn chứng minh vị trí đặc biệt của mình - một vùng đất từ "gánh nặng" bị bán rẻ đã trở thành điểm hẹn chiến lược.