Trước thềm Đại hội VI: VAA hướng tới sẽ là đơn vị dẫn dắt trong công cuộc chuyển đổi số quốc gia

TS. Nguyễn Quân, Chủ tịch Hội tự động hóa Việt Nam

Thưa ông, so với nghị quyết đại hội đầu nhiệm kỳ V đặt ra, đến nay ông thấy những việc nổi bật mà VAA đã làm được là gì?

Chủ tịch Nguyễn Quân: Nghị quyết của Đại hội lần thứ 5 đã đặt ra 3 trọng tâm lớn của nhiệm kỳ:

Đầu tiên là kiện toàn lại bộ máy tổ chức và hoạt động của Hội Tự động hóa Việt Nam. Có thể nói trong mấy năm rồi Hội đã rất tích cực rà soát lại các đơn vị trực thuộc của Hội. Những đơn vị nào hoạt động không hiệu quả, yếu kém hoặc là không tuân thủ những quy định của Điều lệ thì giải thể.

Song song với đó chúng tôi cũng đã tổ chức lại bộ máy của Hội, nâng cao hoạt động để làm sao các lĩnh vực chuyên môn hẹp phải có những đơn vị chăm lo. Chính vì thế mà đã ra đời các chi hội mang tính chuyên môn hẹp. Ví dụ Chi hội Robot Việt Nam, Chi hội Đào tạo tự động hóa, Chi hội Tự động hóa Giao thông vận tải và Logistic, mới nhất là Chi hội Tự động hóa nông nghiệp. Sắp tới có thể có thêm chi hội doanh nghiệp tự động hóa. Các chi hội đó hoạt động có tính tự chủ cao hơn. Họ tập hợp những đơn vị, cá nhân ở trong cùng một lĩnh vực hoạt động nên có thể triển khai công việc một cách thuận lợi hơn, không bị phụ thuộc vào hoạt động chung của hội lớn và các thủ tục hành chính cũng giảm đi. Họ có thể chủ động trong các hoạt động của VAA, kể cả đào tạo hay là chuyển giao công nghệ, hỗ trợ cho các doanh nghiệp thành viên.

Vấn đề thứ hai mà Hội Tự động hóa Việt Nam đặt ra trong nhiệm kỳ đó là làm sao nâng cao được uy tín và vị thế của Hội trong hệ thống các hội nghề nghiệp thuộc Liên Hiệp các Hội khoa học và Kỹ thuật Việt Nam. Để làm được việc đó Hội phải củng cố và nâng cao chất lượng của các hoạt động như tư vấn phản biện xã hội, hợp tác quốc tế, xúc tiến thương mại và các hội nghị, hội thảo khoa học, đặc biệt là Hội nghị khoa học và Triển lãm quốc tế về đo lường, điều khiển và tự động hóa (VCCA). Có thể nói trong nhiệm kỳ vừa rồi, năm 2022 đến năm 2024, các kỳ VCCA được tổ chức tại thành phố Hồ Chí Minh, Hải Phòng đều có chất lượng rất tốt. Các yếu tố quốc tế trong các sự kiện này đã được nâng cao hơn so với giai đoạn trước đây. Sự tham gia của các nhà khoa học quốc tế cũng như các doanh nghiệp nước ngoài nhiều hơn. Số lượng các báo cáo khoa học ở hội nghị khoa học cũng tăng lên rất nhiều, chất lượng cũng đã được nâng lên. Về mặt quy trình thủ tục để tổ chức sự kiện cũng đã hiệu quả hơn, ngày càng hội nhập quốc tế.

Theo đánh giá của dư luận cũng như các cơ quan quản lý về các sự kiện VCCA trong nhiệm kỳ vừa rồi đã có những bước phát triển mới. Năm tới này, với nhiệm kỳ thứ VI, chắc chắn chúng ta sẽ phải tiếp tục công việc đó.

Việc thứ ba Hội hướng tới và cũng đã triển khai nhưng chưa đạt được kỳ vọng. Đó chính là phải đẩy mạnh hoạt động về đào tạo nguồn nhân lực về tự động hóa. Các trường đào tạo nhân lực cho ngành tự động hóa với số lượng rất lớn nhưng sau khi tham gia vào hoạt động ở các doanh nghiệp, các cơ quan quản lý thì sau nhiều năm, đội ngũ này không được bổ sung kiến thức mới, nâng cao trình độ. Vì thế mà phần nào đó ảnh hưởng đến quá trình chuyển đổi số cũng như là nâng cao trình độ công nghệ của các doanh nghiệp tự động hóa.

Hội đặt ra mục tiêu thành lập Chi hội Đào tạo tự động hóa nhằm hỗ trợ cho các doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa, có cơ hội gửi cán bộ đi đào tạo nâng cao trình độ về đo lường điều khiển tự động hóa, để phục vụ cho chuyển đổi số doanh nghiệp.

Tuy nhiên, chương trình này của hội còn đang gặp rất nhiều khó khăn. Các khóa đào tạo vẫn còn nhỏ lẻ, chưa có một chương trình đào tạo bài bản cũng như đội ngũ các giảng viên chuyên sâu phù hợp với nhu cầu cần đào tạo của các doanh nghiệp. Chắc chắn trong nhiệm kỳ tới Hội sẽ tập trung vào mảng việc này, tìm hiểu nhu cầu của doanh nghiệp, mở các khóa đào tạo cho các doanh nghiệp có lĩnh vực chuyên môn gần nhau và làm sao để bổ sung kiến thức cũng như cập nhật kiến thức cho đội ngũ kỹ sư tự động hóa ở các doanh nghiệp.

Ngày 20/9, Chi hội Tự động hóa Nông nghiệp thuộc VAA được tổ chức Đại hội ra mắt tại Học viện Nông nghiệp Việt Nam

Đại hội nhiệm kỳ mới diễn ra trong bối cảnh có nhiều nghị quyết về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo; phát triển kinh tế;… mới được Trung ương, Quốc hội và Chính phủ ban hành. Ông thấy đâu là cơ hội, thách thức của Hội trong nhiệm kỳ mới?

Chủ tịch Nguyễn Quân: Cơ hội chắc chắn là chung của đất nước với các nghị quyết của Đảng về đột phá phát triển công nghệ, tháo gỡ những điểm nghẽn, những vướng mắc trong quy trình quản lý, các nhiệm vụ khoa học công nghệ, cũng như là thương mại hóa kết quả nghiên cứu. Tuy nhiên, vướng mắc cũng vẫn là vướng mắc chung của hệ thống. Tức là làm sao hoạt động của các hội nghề nghiệp phải được lan tỏa và phải có hiệu quả thực sự đối với các doanh nghiệp sản xuất cũng như các đơn vị sự nghiệp cả nhà nước và của tư nhân.

Chính vì thế, trong suốt nhiệm kỳ vừa qua, Hội đã nhiều lần đề cập đến việc đưa vào trong hệ thống luật pháp quy định các hội nghề nghiệp phải có vai trò nhất định trong việc đào tạo nguồn nhân lực thông qua việc cấp chứng chỉ hành nghề cho những lĩnh vực kỹ thuật và công nghệ có độ phức tạp cũng như có ảnh hưởng trong hệ thống doanh nghiệp sản xuất. Chúng ta phải đưa vào quy định cho các hội nghề nghiệp quyền đào tạo, sát hạch và cấp chứng chỉ hành nghề nhằm tách bạch giữa công tác đào tạo của viện, trường với việc cấp chứng chỉ hành nghề cho những người làm việc trong các lĩnh vực có trình độ chuyên môn sâu.

Chỉ khi đó chúng ta mới có được một đội ngũ kỹ sư được đào tạo bài bản, được tích lũy kinh nghiệm một cách thực tiễn, và có đủ điều kiện để làm việc trong các doanh nghiệp sản xuất. Cho đến thời điểm hiện nay, việc này vẫn chưa có quy định của luật pháp. Chính vì thế mà nó rất khó cho các hội nghề nghiệp có thể đẩy mạnh hoạt động về đào tạo, về cấp chứng chỉ hành nghề, cũng như quản lý hệ thống các nhân sự làm việc trong lĩnh vực của mình.

Vậy theo ông VAA sẽ phải làm gì để nắm bắt cơ hội cũng như giải quyết thách thức?

Chủ tịch Nguyễn Quân: Hiện nay, hoạt động của VAA nằm trong hệ thống chung của các hiệp hội nghề nghiệp. Bên cạnh thuận lợi của các văn bản, các nghị quyết của Đảng, các hệ thống luật pháp, vẫn còn có những điểm nghẽn về mặt cơ chế mà chắc chắn trong nhiệm kỳ tới, Hội Tự động hóa Việt Nam sẽ phải tiếp tục tư vấn, phản biện để có một hệ thống cơ chế chính sách tương đối thuận lợi cho hoạt động của các hội nghề nghiệp nói chung cũng như Hội Tự động hóa Việt Nam nói riêng. Chừng nào chúng ta chưa tháo gỡ được các điểm nghẽn thì các hội nghề nghiệp vẫn chỉ hoạt động trong một phạm vi hạn chế.

Đồng thời, Hội Tự động hóa Việt Nam tiếp tục đẩy mạnh hoạt động mang tính hỗ trợ cho các viện trường, các doanh nghiệp về công nghệ tự động hóa, về chuyển đổi số, thúc đẩy việc ứng dụng kết quả nghiên cứu của các viện trường.

Trong hội nghị Ban chấp hành tổng kết cuối nhiệm kỳ diễn ra vào ngày 22/8 vừa qua, VAA cũng đã đưa ra các định hướng hoạt động chủ chốt trong thời gian tới. Trong đó khẳng định công nghệ tự động hóa là chủ lực để thực hiện mục tiêu chiến lược quốc gia như công nghiệp hóa, hiện đại hóa, nâng cao năng suất và phát triển kinh tế xanh, thông minh. Ông kỳ vọng những đột phá nào từ tự động hóa sẽ trực tiếp góp phần vào chiến lược phát triển quốc gia?

Chủ tịch Nguyễn Quân: Tự động hóa là công nghê mang tính tích hợp, bao gồm công nghệ thông tin, công nghệ điện tử viễn thông, công nghệ cơ khí chính xác, công nghệ vật liệu. Lĩnh vực tự động hóa tích hợp các công nghệ chiến lược và sản phẩm công nghệ chiến lược, tự động hóa và robot là một trong 11 lĩnh vực công nghệ chiến lược thuộc danh mục do Thủ tướng Chính phủ quy định.

Chính vì thế, việc đầu tiên phải làm chính là chuyển đổi số cho doanh nghiệp. Chuyển đổi số là bước đi đầu tiên, không có nó thì công nghệ tự động hóa không thể phát triển được.

Trong chuyển đổi số cho doanh nghiệp hiện nay, vướng mắc lớn nhất vẫn là làm sao để số hóa toàn bộ hoạt động của doanh nghiệp, đưa toàn bộ hoạt động lên môi trường số, và xây dựng cơ sở dữ liệu của doanh nghiệp có thể đồng bộ và tích hợp được vào cơ sở dữ liệu quốc gia. Chính vì thế mà Hội Tự động hóa Việt Nam sẽ phải đảm nhận sứ mệnh, làm sao trở thành đơn vị chủ lực trong việc hỗ trợ cho doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp sản xuất công nghiệp, xây dựng cơ sở dữ liệu và chuyển đổi số thành công. Trong những bước tiếp theo, có thể không chỉ VAA mà các đơn vị khác có thể tham gia cùng làm. Nhưng chuyển đổi số cho doanh nghiệp thì chắc chắn Hội Tự động hóa Việt Nam phải có vai trò rất quan trọng cùng với một số hội nghề nghiệp khác như Hội Tin học Việt Nam hoặc Hội Truyền thông số.

Theo Chủ tịch, VAA cần phát huy lợi thế nào để tạo dấu ấn và khẳng định vai trò dẫn dắt trong lĩnh vực này?

Chủ tịch Nguyễn Quân: Nếu nói VAA đóng vai trò dẫn dắt, vai trò chủ chốt cũng là một thách thức bởi vì VAA là một tổ chức xã hội nghề nghiệp, không có cơ chế quản lý mang tính hành chính, mọi thành viên hoạt động là trên tinh thần tự nguyện. Tuy nhiên, với quá trình hơn 30 năm hoạt động, VAA cũng đã tập hợp được đội ngũ những người làm khoa học công nghệ về tự động hóa, cũng đã gắn bó với nhau và có thể hợp tác tốt cùng nhau hỗ trợ cho các doanh nghiệp. Vì thế mà trong nhiệm kỳ sắp tới, chắc chắn VAA lấy trọng tâm là chuyển đổi số, lấy hoạt động mang tính cốt lõi chính là đào tạo nguồn nhân lực tự động hóa, hai yếu tố sẽ làm cho VAA có một vị thế trong hệ thống các hội nghề nghiệp về công nghệ. Hi vọng nếu làm được hai vấn đề đó, VAA sẽ là đơn vị có vị thế dẫn dắt và chủ lực.

Hội nhập và nâng tầm quốc tế được xem là định hướng chiến lược quan trọng. Ông có thể chia sẻ tầm nhìn của VAA trong việc đưa Việt Nam trở thành “điểm đến công nghệ” của khu vực, thông qua các sự kiện toàn cầu và nền tảng số mà Hội đang xây dựng?

Chủ tịch Nguyễn Quân: Hợp tác quốc tế cũng là một vấn đề VAA quan tâm trong nhiều năm. Hiện nay, VAA đã thiết lập được mối quan hệ hợp tác với một số hiệp hội và một số tập đoàn lớn ở trong khu vực ví dụ như Hội Robot của Hàn Quốc, Đài Loan, Malaysia, và Liên bang Nga… Khi tổ chức các sự kiện của VAA cũng đã có sự tham gia rất tích cực của các đối tác quốc tế.

Tuy nhiên, vì chưa có những quy định mang tính chính thống về hoạt động của các hội xã hội nghề nghiệp, nên dẫn đến hạn chế phần nào trong việc hợp tác quốc tế. Ví dụ như các tổ chức nước ngoài hoặc là cá nhân người nước ngoài vẫn chưa được phép trở thành hội viên chính thức của các hội nghề nghiệp ở Việt Nam theo quy định của luật pháp Việt Nam. Việc chúng ta hợp tác với những hội viên là các tổ chức quốc tế hoặc các hội nghề nghiệp quốc tế vẫn chỉ mang tính hình thức.

Nhưng trong bối cảnh hiện nay không thể không có hợp tác quốc tế khi chúng ta hội nhập quốc tế. Với thời đại công nghệ số hiện nay, hợp tác quốc tế đóng vai trò rất quan trọng. Thậm chí đôi lúc nó có vai trò mang tính quyết định bởi chúng ta phải tiếp nhận công nghệ của nước ngoài, chúng ta phải đào tạo nguồn nhân lực thông qua mối quan hệ với các tổ chức ở nước ngoài.

Trong thời gian tới, chắc chắn mảng hợp tác quốc tế của Hội Tự động hóa Việt Nam vẫn phải tiếp tục. Khi có sửa đổi những quy định luật pháp nhằm tạo điều kiện thuận lợi hơn cho hợp tác quốc tế thì chúng ta mới có thể đẩy mạnh mảng này đúng thực chất và cũng phải khẳng định là phải tiếp cận với thông lệ quốc tế và có sự hợp tác rất thực tiễn và hiệu quả với các tổ chức quốc tế thì chúng ta mới có thể thực hiện được công cuộc công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước.

Đại hội VI là cột mốc quan trọng. Chủ tịch kỳ vọng gì về đội ngũ lãnh đạo, hội viên, cũng như sự lan tỏa ảnh hưởng của Hội trong xã hội và trên trường quốc tế trong nhiệm kỳ mới?

Chủ tịch Nguyễn Quân: Kỳ vọng thì rất lớn nhưng chúng ta vẫn phải nhìn vào thực tiễn với tất cả những vướng mắc trong hệ thống luật pháp cũng như những cơ hội mà chúng ta đang hướng tới. Chúng tôi kỳ vọng Hội Tự động hóa Việt Nam sẽ trở thành một tổ chức xã hội nghề nghiệp mạnh trong Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam. Chúng tôi cũng rất kỳ vọng vào các hội viên tập thể của hội, đó là các doanh nghiệp công nghệ cao, doanh nghiệp khoa học công nghệ trong lĩnh vực tự động hóa, bởi vì hoạt động của họ sẽ nâng cao năng lực công nghệ tự động hóa cho quốc gia. Trong đó, các doanh nghiệp tự động hóa là nòng cốt, các viện, trường đào tạo nguồn nhân lực cũng là nền tảng, và chỉ khi viện, trường, các doanh nghiệp tự động hóa phát triển tốt thì Hội Tự động hóa Việt Nam mới có được vị thế và vai trò trong đời sống xã hội.

Cảm ơn ông về những chia sẻ trước thềm Đại hội VI.

Bảo Hà - Hương Duyên (thực hiện)