Hương vị ký ức trong những dòng chữ

Báo in từng là linh hồn của những sạp báo tấp nập, nơi hàng nghìn tờ báo được bán ra mỗi ngày. Giờ đây, nó trở thành ký ức văn hóa khó phai, lưu giữ trong lòng những người trân trọng giá trị của từng trang giấy.

Báo in ngày ấy: Hương vị trong từng ký ức

Báo in và Tạp chí được bày bán trên sạp báo

Vào những năm 90 của thế kỷ XX, trên các con phố trung tâm Hà Nội như Hàng Trống, Đinh Lễ,... hình ảnh hàng trăm sạp báo lớn nhỏ tấp nập người mua đã trở thành nét đặc trưng của Thủ đô. Theo thống kê từ Hội Phát hành Báo chí Việt Nam năm 2009, Hà Nội từng có hơn 60 đại lý và khoảng 700 sạp báo, tạo nên một thời kỳ rực rỡ của báo in. Thế nhưng, ngày nay, số lượng báo bán ra tại các sạp đã giảm mạnh, khách mua báo giấy ngày càng thưa vắng, chủ yếu là những người lớn tuổi, mang theo nỗi hoài niệm về một thời vàng son.

Dẫu vậy, trong thời đại số, khi báo mạng và các nền tảng truyền thông hiện đại như podcast, video ngắn hay trí tuệ nhân tạo đang chiếm lĩnh, báo in vẫn giữ một vị trí đặc biệt trong lòng nhiều người, đặc biệt là những ai từng chứng kiến thời kỳ hoàng kim của nó. Từ những sạp báo nhỏ như ở 22 Cửa Nam, số 1 Hàng Trống hay 11 Phan Huy Chú, báo in không chỉ là nguồn thông tin mà còn là ký ức văn hóa, gắn bó với bao thế hệ.

Hồi ức về những ngày đông đúc

Sạp báo tại 22 Cửa Nam, một địa chỉ quen thuộc ở Hà Nội, đã tồn tại từ những năm 1980 do mẹ cô Tô Thị Tuyết Trinh “khởi nghiệp”. Cô Trinh chia sẻ: “Ngày xưa, Hà Nội hầu như không có mấy ai bán báo. Sạp báo của mẹ tôi mở ra để tuyên truyền thông tin đến nhân dân, và đó là thời điểm mọi người khát khao thông tin”.

Vào những năm 1990 - 2000, sạp báo này từng là tâm điểm sôi động, khi mỗi ngày bán được hàng nghìn tờ báo. Dù sạp báo của mẹ cô nằm ngay cạnh bưu điện, các tờ như Bóng Đá, An Ninh Thủ Đô, Pháp Luật, Thanh Niên, và đặc biệt Tiền Phong luôn trong tình trạng “cháy hàng”. Thậm chí, cô còn bán cả báo Đà Nẵng, báo Công An TP.HCM. Cô Trinh bồi hồi nhớ lại: “Báo Tiền Phong tôi lấy 5000 tờ cho một tuần, nhưng chỉ hai ngày là đã bán hết. Có thời điểm, báo An Ninh và Công An rất đắt hàng vì mọi người háo hức với các bài viết về những vụ án”.

Thời kỳ đó, sạp báo của cô chỉ vỏn vẹn 1m2, báo được xếp vòng tròn, chỉ để hở tiêu đề, còn lại cho vào làn nhựa để khách dễ chọn. Dù trời nắng gắt, không có bạt che, khách vẫn tấp nập. “Có những cụ già xếp hàng dài để mua báo, kể cả giá cao cũng mua, miễn là có báo để xem”, cô Trinh kể. Đặc biệt, khi ấy cô chỉ nặng 38kg, mỗi ngày đạp chiếc xe đạp Liên Xô chở 1500 - 2000 tờ báo, dáng “liêu xiêu” nhưng đầy quyết tâm. Bố mẹ cô thậm chí dùng hẳn một tầng chỉ để chất báo mới và cũ, hàng ngày dùng ròng rọc để đưa báo lên, xuống ban công tầng hai vì lối đi cầu thang chật hẹp. “Thời đó, báo giấy phát triển đến nỗi có những gia đình mua được nhà nhờ bán báo. Gia đình tôi tuy không mua được nhà, nhưng cũng dành dụm được một ít”, cô nhớ lại. Đến nay, sạp báo của gia đình cô Trinh đã lưu truyền được đến đời thứ ba, dù trải qua không ít khó khăn, biến động.

Anh Đặng Hữu Phán, chủ sạp báo ở số 1 Hàng Trống (Hà Nội), đã gắn bó với nghề hơn 25 năm. Mỗi ngày sạp báo đều đặn mở cửa từ 6 giờ tới 19 giờ. Anh cho biết: “Cách đây 15-20 năm là thời kỳ đỉnh cao của báo in. Một ngày bán được hàng trăm tờ, đặc biệt là Thanh Niên, Tuổi Trẻ và Bóng Đá. Có hôm diễn ra giải Euro, báo Bóng Đá bán chạy như tôm tươi.” Tuy nhiên, anh cũng thừa nhận rằng hiện nay, mỗi ngày sạp chỉ bán được khoảng vài chục tờ. Khách hàng chủ yếu là người già, những người quen cầm báo giấy và không thoải mái với công nghệ. “Có bác khách quen ngày nào cũng tới mua vì mắt kém, không biết cách dùng điện thoại thông minh” anh Phán cho biết.

Để duy trì sạp báo, anh Phán phải bán thêm tạp chí, lịch, và sim điện thoại. “Tạp chí giá cao, lãi bằng 10 tờ báo in, nhưng bán chậm hơn. Báo in bán nhanh hơn do giá rẻ và tiếp cận được nhiều đối tượng độc giả hơn”, anh chia sẻ. Dù bản thân cũng đọc báo mạng vì sự tiện lợi, nhưng anh vẫn trân trọng báo in. Đó là lý do anh vẫn tiếp tục công việc này dù thu nhập không đáng kể.

Sạp báo của gia đình cô Tuyết Trinh tại 22 Cửa Nam từng bán được vài nghìn tờ mỗi ngày

Cô Nguyễn Thị Phương Oanh, người đã bán báo tại số 11 Phan Huy Chú hơn 3 thập kỷ, cũng không quên được thời hoàng kim của báo in. “Ngày xưa tôi bán được nhiều, ở thời điểm đó Hà Nội có đến hàng trăm sạp báo, giờ số sạp báo chỉ đếm trên đầu ngón tay, cũng không còn những người đi bán báo rong nữa”, cô bộc bạch. Các tờ như Thanh Niên, Tuổi Trẻ, Tiền Phong, An Ninh Thủ Đô từng là “ngôi sao” của sạp báo. Nhưng giờ, cô chỉ bán được khoảng 100 tờ mỗi ngày, thậm chí có hôm không đạt con số đó. Cô Oanh cười buồn: “Hôm nay lỗ to, báo Bóng Đá ế 5 tờ. Giờ ai có điều kiện thì mới đi bán báo, vì bán không thu được tiền. Tôi bán báo cũng là vì đam mê thôi”.

Độc giả và những ký ức sống động

Với những người lớn tuổi, báo in không chỉ là nguồn thông tin mà còn là một phần của cuộc sống. Tại sạp báo 22 Cửa Nam, vẫn có nhiều khách quen lui tới. Ví dụ như, ông cụ 96 tuổi ở Yết Kiêu, ngày nào cũng đi bộ đến sạp mua hai tờ Bóng Đá và An Ninh Thủ Đô, bất kể mưa to hay bệnh tật. Cô Trinh xúc động kể, có một vị khách thường xuyên đi xe đạp tới để mua báo nhưng có hôm không may bị ngã xe, cô phải dìu khách vào và pha trà gừng, đề nghị đưa ông về nhưng ông nhất quyết không chịu. Cô Trinh không khỏi buồn bã vì trong những năm gần đây, nhiều khách quen đã qua đời vì tuổi cao sức yếu.

Ông Nguyễn Văn Hùng, 78 tuổi, là độc giả quen thuộc của báo Thanh Niên và báo Người Lao Động cho hay: “Tôi đã đọc báo in từ thời còn trẻ, cầm tờ báo trên tay, lật từng trang, đọc từng dòng, cảm giác ấy rất thân thuộc. Báo in có cái gì đó trang trọng, đáng tin cậy hơn. Tôi thích ngồi nhâm nhi cốc trà đá, đọc các bài phân tích sâu mà không bị phân tâm bởi quảng cáo trên điện thoại”. Ông hy vọng báo in sẽ tiếp tục tồn tại, dù nhận thấy giới trẻ ít đọc hơn: “Có lẽ báo in cần đổi mới cách trình bày để thu hút hơn, nhưng với tôi, nó vẫn là một giá trị khó thay thế”.

Trong khi đó, anh Trịnh Văn Huy, một độc giả thỉnh thoảng ghé sạp báo 11 Phan Huy Chú tâm sự về lý do chọn báo in thay vì báo mạng hay báo truyền hình: “Tôi đọc báo in vì có những thông tin trên báo mạng không đầy đủ và chi tiết bằng. Ngồi đọc ở sạp báo bao giờ cảm giác cũng thư thái hơn, khác hẳn khi lướt điện thoại. Hơn nữa, việc đọc báo giấy cũng giúp tôi rèn luyện trí nhớ. Ngày xưa, tôi đọc tờ An Ninh Thế Giới cuối tháng có mục tâm sự rất hay, đọc xong thấy háo hức, mong chờ số tiếp theo, nhưng giờ không còn nữa. Hiện tại tôi chủ yếu đọc báo Bóng Đá”.

Anh Huy đánh giá cao sáng kiến của báo Nhân Dân khi phát hành phụ san miễn phí nhân dịp kỷ niệm 50 năm giải phóng miền Nam và cho rằng đó là cách tuyên truyền hiệu quả, nuôi dưỡng tinh thần yêu nước của các bạn trẻ. Tuy nhiên, anh cũng thừa nhận: “Báo giấy đang ở thời ‘hoàng kim chiều tà’. Đây là xu thế bắt buộc phải chấp nhận”.

Ngược lại, bạn Nhật Ninh, 28 tuổi cho biết: “Tôi lớn lên cùng những tờ báo giấy như Thiếu niên Tiền phong, Hoa học trò. Hầu như tuần nào tôi cũng đạp xe ra bưu điện để mua báo bằng số tiền ăn sáng dành dụm được. Ở nhà tôi vẫn còn hàng trăm tờ báo cũ được xếp ngay ngắn trên kệ sách. Khoảng gần chục năm trở lại đây, tôi thấy đọc báo mạng tiện hơn nhiều. Chỉ cần lướt điện thoại là tôi có thể cập nhật tin tức mọi lúc, mọi nơi”. Dù thừa nhận tin tức trên mạng đôi khi khó kiểm chứng, Nhật Ninh vẫn ưu tiên báo mạng vì sự đa dạng và tiện lợi: “Báo mạng có hình ảnh, video, podcast, rất hợp với tính chất công việc và nhịp sống nhanh của tôi”.

Đọc báo in vẫn là lựa chọn của nhiều người

Nỗ lực thích nghi

Từ năm 2015 - 2016, các sạp báo như của cô Trinh bắt đầu chứng kiến sự sụt giảm. Đến thời điểm sau đại dịch COVID-19, tình hình càng khó khăn hơn. “Khách giờ ngại đọc, ví dụ tờ Bóng Đá hay Thể Thao họ chỉ xem kết quả chứ hầu như không đọc các mục khác”, cô Trinh cho biết. Để duy trì hoạt động, con trai cô đã đi học pha chế, mở thêm tiệm cà phê nhỏ kết hợp với sạp báo, tận dụng lợi thế không phải trả tiền thuê mặt bằng. Cô cũng cẩn thận chỉ lấy báo vừa đủ, như báo Bóng Đá cô chỉ lấy 8-10 tờ để tránh ế, vì tiền lãi thu được từ việc bán báo chỉ đủ để mua rau, nếu ế một tờ là coi như hôm đó không bán được gì.

Tương tự, anh Phán ở sạp báo Hàng Trống cũng cố gắng “túc tắc” duy trì bằng cách bán thêm các sản phẩm khác. “May mắn là khách quen vẫn nhớ đến và ủng hộ dù tôi chuyển địa điểm”, anh nói. Tuy nhiên, anh thừa nhận rằng thời kỳ bão hòa đã đến, khi độc giả ngày càng ngại đọc những tờ báo dày: “Thời xưa, có hàng trăm đầu báo, giờ thì nhiều cơ quan báo chí đã sáp nhập hoặc giải thể. Bản thân tôi cũng thấy tiếc vì nhiều tờ báo không còn hoạt động, độc giả cũng không còn mặn mà với việc đọc báo giấy”.

Những câu chuyện từ cô Trinh, anh Phán, cô Oanh hay các độc giả như anh Huy và ông Hùng cho thấy, báo in từng là một phần không thể thiếu của đời sống văn hóa Việt Nam. Dù không thể phủ nhận sự tiện lợi của báo mạng và các công nghệ hiện đại, báo in vẫn mang một giá trị độc đáo: sự thư thái, trang trọng và cảm giác thân thuộc mà không nền tảng số nào có thể thay thế. Như anh Huy nhận định, báo in có thể đang ở “hoàng kim chiều tà”, nhưng với những nỗ lực đổi mới và tình yêu dành cho nó, báo in vẫn có chỗ đứng trong lòng những người trân trọng giá trị của thông tin được in trên từng trang giấy.

Văn hóa - Thể thao

Thực hiện: Bích Ngọc - Tấn Phong