Gần 300 tỷ USD kim ngạch thương mại đã được tích lũy trong vòng 5 năm, chiếm xấp xỉ 40% tổng mức giao thương trong hơn 30 năm hợp tác EU-Việt Nam. Tuy nhiên, điều gây ngạc nhiên hơn là câu chuyện thích ứng nhanh chóng, khéo léo của khối doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) Việt Nam trong việc khai thác EVFTA.
![]() |
Ảnh minh hoạ |
SME - Từ đối tượng yếu trở thành người "nhận diện sóng " EVFTA
Theo Chỉ số Niềm tin Kinh doanh (BCI) Quý 2/2025 do EuroCham công bố, tỷ lệ doanh nghiệp xem các ưu đãi thuế quan từ EVFTA là lợi thế then chốt đã tăng vọt từ 29% (Q2/2024) lên 61% (Q2/2025). Sự tăng trưởng ân tượng này đặc biệt đáng chú ý trong khối SME – đối tượng thường bị cho là yếu thế trong hội nhập.
SME chiếm đến 97% tổng số doanh nghiệp tại Việt Nam, tạo ra 45% GDP và hơn 60% việc làm trong nước. Song trên thực tế, không ít SME đang nhanh chóng tích hợp được lợi thế EVFTA nhờ mô hình tinh gọn, linh hoạt, dễ chuyển đổi theo yêu cầu thị trường châu Âu.
Trong khi những tập đoàn lớn tận dụng EVFTA để xây dựng chiến lược dài hạn, SME lại nhạy bén với những cắt lớp thị trường rõ ràng hơn.
Các doanh nghiệp thuộc ngành dệt may, da giày, nhiều SME chuyển từ sản xuất FOB sang ODM, thẳng tay nhận đơn hàng nhỏ từ boutique châu Âu. EVFTA giúc thuế giảm, giá tăng, biên lợi nhậu.
Trong ngành nông sản chế biến, SME tại Lâm Đồng, Đồng Tháp tăng cường trái cây sấy, mứt, cà phê hữu cơ, đáp ứng tiêu chuẩn EU nhờ truy xuất ngồn gốc rõ ràng.
Với doanh nghiệp thủy sản quy mô nhỏ, Hợp tác xã nuôi tôm, cá trên mô hình xanh, gắn với doanh nghiệp SME chính là lựa chọn "không ai nghi ngờ" từ nhà nhập khẩu EU.
EVFTA giúp SME thu lợi nhuận
Báo cáo của EuroCham cho thấy, một số SME đã tính toán được tỷ lệ tăng lợi nhuận nhờ EVFTA lên tới 25%. Trung bình, lợi nhuận rồng tăng đạt mức 8,7%, cao hơn nhiều so với mức tăng trưởng chung của toàn ngành xuất khẩu. Trong điều kiện tối ưu hóa thuế, SME có khả năng lợi nhuận nhanh, gọn và rõ ràng hơn doanh nghiệp quy mô lớn.
Mặc dù có khả năng thích ứng nhanh và linh hoạt, nhiều SME vẫn đang phải đối mặt với những rào cản đáng kể trong quá trình khai thác EVFTA. Trước hết là vấn đề nhân lực và trình độ chuyên môn. Không ít doanh nghiệp nhỏ chưa có đội ngũ chuyên trách am hiểu về hiệp định thương mại tự do, đặc biệt là các nội dung liên quan đến quy tắc xuất xứ, mã HS và chứng nhận xuất xứ (C/O). Điều này khiến họ dễ mắc lỗi khi khai báo hải quan hoặc không thể tận dụng được ưu đãi thuế dù đủ điều kiện.
Thứ hai, thủ tục hành chính phức tạp cũng là một trở ngại phổ biến. Theo báo cáo của EuroCham, có tới 37% doanh nghiệp EU cho biết họ còn gặp khó khăn khi làm việc với hải quan Việt Nam, đặc biệt trong khâu định giá, dẫn tới tăng chi phí giao dịch và thời gian thông quan. Với SME, những chi phí phát sinh này có thể là gánh nặng lớn, làm giảm đáng kể biên lợi nhuận vốn đã mỏng.
Thứ ba, nhiều SME gặp khó trong tiếp cận tài chính. Hạn mức tín dụng thấp, quy định bảo lãnh khắt khe khiến họ không thể đầu tư đổi mới công nghệ hay xây dựng hệ thống sản xuất – quản lý đạt tiêu chuẩn xanh và truy xuất nguồn gốc, những yếu tố quan trọng để thâm nhập thị trường EU.
![]() |
Ảnh minh hoạ - daidoanket.vn |
Giải pháp hỗ trợ SME khai thác EVFTA bền vững
Về phía nhà nước, cần tiếp tục đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính và ứng dụng công nghệ số trong quản lý thương mại. Việc triển khai hệ thống cấp C/O điện tử từ tháng 5/2025 là một bước tiến tích cực, nhưng cần được mở rộng và tích hợp sâu hơn vào nền tảng kỹ thuật số quốc gia, giúp rút ngắn thời gian xử lý và nâng cao tính minh bạch trong truy xuất nguồn gốc hàng hóa. Đồng thời, cần hoàn thiện cơ chế hỗ trợ tài chính cho SME, bao gồm các gói tín dụng xanh, ưu đãi thuế đầu tư đổi mới công nghệ và xây dựng thương hiệu xuất khẩu.
Từ phía EuroCham, tổ chức này cần tiếp tục phát huy vai trò là cầu nối giữa doanh nghiệp EU và Việt Nam. Các hoạt động đối thoại địa phương, hội thảo đào tạo về EVFTA đã mang lại hiệu quả rõ rệt và nên được duy trì thường xuyên hơn, đặc biệt tại các tỉnh, thành có thế mạnh nông nghiệp, thủy sản, dệt may. Việc cập nhật và phổ biến Sách Trắng 2025 sẽ giúp SME có cơ sở tham chiếu thực tiễn để định hướng chiến lược xuất khẩu vào thị trường EU.
Về phía SME, bản thân các doanh nghiệp cần chủ động nâng cao năng lực quản trị và nhận thức về EVFTA. Thay vì coi hiệp định là gánh nặng thủ tục, SME cần nhìn nhận đây là cơ hội để tái cấu trúc mô hình kinh doanh, chuyển đổi theo hướng xanh hóa và minh bạch hóa chuỗi cung ứng.
Việc đầu tư vào hệ thống kiểm soát chất lượng, xây dựng nhãn hiệu riêng, áp dụng tiêu chuẩn ESG và truy xuất nguồn gốc điện tử không chỉ giúp SME đáp ứng yêu cầu thị trường châu Âu mà còn nâng cao vị thế cạnh tranh lâu dài.
Sau 5 năm, EVFTA đã không còn là một khái niệm xa vời với khối doanh nghiệp nhỏ. Ngược lại, SME Việt Nam đang cho thấy họ là lực lượng nhạy bén, linh hoạt và có khả năng biến cơ hội hội nhập thành lợi thế cạnh tranh thực sự. Để phát huy tối đa tiềm năng này, cần sự hỗ trợ đồng bộ từ phía chính sách, tổ chức trung gian và bản thân các SME phải chủ động đổi mới tư duy, mô hình hoạt động. Chỉ khi đó, EVFTA mới thực sự trở thành cao tốc hai chiều đưa SME Việt vươn xa và vững chắc tại thị trường châu Âu.