Trong bối cảnh Chính phủ đặt mục tiêu tăng trưởng GDP năm 2025 ở mức 8,3 – 8,5%, câu hỏi lớn nhất được đặt ra đâu sẽ là động lực để hiện thực hóa con số tưởng như đầy tham vọng này? Các chuyên gia đều chung nhận định, không thể tiếp tục dựa vào vốn đầu tư và lao động giá rẻ, mà phải dựa vào chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo và gia tăng năng suất lao động.

CHUYỂN ĐỔI SỐ - CHÌA KHOÁ MỞ RA SỨC BẬT MỚI

Theo Tổng cục Thống kê, năng suất lao động của Việt Nam năm 2024 ước đạt hơn 150 triệu đồng/người, bằng khoảng 11.000 USD, chỉ bằng một phần ba so với Thái Lan và một phần năm của Singapore. Dù có cải thiện qua từng năm, tốc độ tăng năng suất vẫn chưa bắt kịp đà tăng trưởng GDP. Đây chính là “nút thắt cổ chai” khiến Việt Nam khó duy trì mức tăng trưởng cao trong dài hạn.

Tại diễn đàn, Diễn đàn Kinh tế Việt Nam lần 3/2025 do Báo Người Lao Động tổ chức, TS. Cấn Văn Lực, chuyên gia kinh tế trưởng BIDV, nhấn mạnh: “Chuyển đổi số và ứng dụng khoa học – công nghệ cần được triển khai quyết liệt hơn để gia tăng năng suất lao động cũng như năng suất các yếu tố tổng hợp. Nếu không đi bằng con đường này, chúng ta khó giữ đà tăng trưởng bền vững”. Ông cũng lưu ý, mục tiêu 8,3 – 8,5% GDP năm nay khả thi, nhưng chỉ khi “kinh tế số, kinh tế xanh và cải thiện năng suất được đẩy mạnh, còn nếu vẫn dựa vào đầu tư dàn trải và tín dụng nóng thì nguy cơ bất ổn rất lớn”.

Chuyển đổi số không còn là khẩu hiệu. Từ sản xuất, thương mại đến dịch vụ, việc ứng dụng công nghệ đang trực tiếp quyết định sức cạnh tranh. Các doanh nghiệp đi trước trong số hóa quản trị, tự động hóa sản xuất, ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) vào tiếp thị, phân tích dữ liệu… đều ghi nhận hiệu quả rõ rệt: giảm chi phí, nâng cao năng suất, tiếp cận thị trường rộng hơn.

Song song, kinh tế số đang hình thành như một động lực mới. Báo cáo của Bộ Thông tin & Truyền thông cho thấy, tỷ trọng kinh tế số trong GDP Việt Nam đạt 16,5% năm 2024, dự kiến lên 20% trong năm 2025. Đó không chỉ là con số ấn tượng, mà còn là minh chứng cho thấy công nghệ đang len lỏi vào mọi lĩnh vực, từ ngân hàng, thương mại điện tử đến logistics và sản xuất công nghiệp.

CÂU CHUYỆN TỪ DOANH NGHIỆP: THÁCH THỨC VÀ CƠ HỘI

Trong ngành dệt may, lĩnh vực xuất khẩu mũi nhọn của Việt Nam yêu cầu về truy xuất nguồn gốc, chứng chỉ xanh, lao động bền vững ngày càng khắt khe. Ông Trần Như Tùng, Phó Chủ tịch Hiệp hội Dệt may Việt Nam (VITAS), cho biết: Hiện chỉ khoảng 20 – 25% doanh nghiệp có tiềm lực để đầu tư công nghệ xanh và số. Chuyển đổi số giúp minh bạch quy trình, đáp ứng đơn hàng từ châu Âu, nhưng chi phí đầu tư ban đầu rất lớn. Nếu không kịp thời số hóa, doanh nghiệp Việt sẽ mất lợi thế.

Thực tế, một số doanh nghiệp lớn đã bắt tay vào triển khai hệ thống blockchain để truy xuất nguồn gốc bông sợi, hay áp dụng IoT trong quản lý nhà máy. Kết quả là năng suất lao động tăng 15 – 20%, đồng thời giữ được đơn hàng xuất khẩu trong bối cảnh cạnh tranh khốc liệt. Song với phần đông doanh nghiệp vừa và nhỏ, rào cản vốn và nhân lực khiến việc số hóa vẫn là “giấc mơ xa”.

Ở góc nhìn khác, ông Phan Hữu Duy Quốc, Chủ tịch HĐQT Tổng công ty Xây dựng số 1 (CC1), cho rằng: “Chỉ cần cải thiện khâu thủ tục hành chính, ví dụ cấp phép xây dựng trong vòng một tuần, cũng là cú hích để khơi thông dòng vốn tư nhân. Đó chính là yếu tố nền tảng cho chuyển đổi số trong các ngành hạ tầng, công nghiệp”. Điều này cho thấy, chuyển đổi số của doanh nghiệp sẽ khó phát huy nếu bộ máy quản lý nhà nước vẫn vận hành thủ công, chậm trễ.

Không ít doanh nghiệp phản ánh tại diễn đàn rằng dữ liệu vẫn chưa liên thông giữa các cơ quan nhà nước, khiến thủ tục hành chính kéo dài, làm mất cơ hội kinh doanh. Ông Nguyễn Hữu Nam, Phó Giám đốc VCCI TP HCM, thẳng thắn: Cải cách thủ tục hành chính phải thực chất, nếu không sẽ kìm hãm nỗ lực đổi mới của doanh nghiệp. DN đầu tư hệ thống ERP, API kết nối, nhưng khi đi làm thủ tục vẫn phải in giấy, nộp hồ sơ, thì hiệu quả số hóa gần như bị triệt tiêu.

Một trở ngại khác là vốn. Ông Đinh Đức Quang, Giám đốc Khối Kinh doanh tiền tệ Ngân hàng UOB Việt Nam, phân tích: “Khả năng lãi suất giảm sâu là khó. Doanh nghiệp muốn đầu tư công nghệ cần vốn trung và dài hạn, nhưng hệ thống ngân hàng không thể gánh hết. Cần có cơ chế để thị trường chứng khoán, trái phiếu, các quỹ đầu tư cùng san sẻ”. Nói cách khác, nếu không tạo ra dòng vốn bền vững, doanh nghiệp sẽ khó mạnh dạn đầu tư cho số hóa, vốn cần thời gian dài mới thu hồi lợi ích.

Ngoài ra, vấn đề nhân lực cũng là thách thức lớn. Báo cáo của VnEconomy cảnh báo Việt Nam có nguy cơ thiếu hụt 150.000 – 200.000 nhân lực công nghệ ngay trong năm 2025. Nhiều doanh nghiệp dù sẵn sàng đầu tư hạ tầng số nhưng không tuyển được kỹ sư AI, lập trình viên blockchain, hay chuyên gia dữ liệu.

GIẢP PHÁP CHO MỘT CHẶNG ĐƯỜNG DÀI

Để chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo trở thành trụ cột nâng năng suất lao động, cần đồng bộ cả phía Nhà nước, doanh nghiệp và hệ thống đào tạo.

Với Nhà nước, trước hết phải số hóa chính mình: thủ tục hành chính, thuế, hải quan, đầu tư công. Khi môi trường pháp lý vận hành trên nền số, doanh nghiệp mới được hưởng lợi. Đồng thời, các chính sách hỗ trợ tài chính cho doanh nghiệp vừa và nhỏ, quỹ đầu tư đổi mới sáng tạo, cũng cần được thiết kế thực chất.

Với doanh nghiệp, cần thay đổi tư duy: coi đầu tư số hóa như một chiến lược sống còn, chứ không phải chi phí phụ. Có thể bắt đầu từ khâu nhỏ như quản lý kho, marketing trực tuyến, rồi dần mở rộng sang sản xuất, logistics.

Với hệ thống đào tạo, cần gắn chặt với nhu cầu doanh nghiệp, đưa kỹ năng số vào trường học, đại học. Khi nhân lực công nghệ đủ mạnh, chuyển đổi số mới có thể đi vào thực chất.

Mục tiêu GDP 8,3 – 8,5% năm 2025 có thể đạt được, nhưng không thể dựa vào cách làm cũ. Chỉ khi năng suất lao động được nâng lên nhờ chuyển đổi số và đổi mới sáng tạo, Việt Nam mới tạo ra sức bật bền vững. Những câu chuyện thực tế từ doanh nghiệp dệt may, xây dựng, hay ý kiến chuyên gia về vốn và thể chế đã cho thấy: nếu không số hóa hôm nay, nhiều doanh nghiệp sẽ bị bỏ lại phía sau ngay trong chính sân nhà.

Trong kỷ nguyên công nghệ, chuyển đổi số không còn là sự lựa chọn, mà là con đường tất yếu để nền kinh tế Việt Nam tiến nhanh, tiến vững và tiến xa.

Thực hiện: HỒNG MINH