Trong kỷ nguyên công nghiệp số, hệ thống tự động hóa không thể tồn tại nếu thiếu thiết bị đo lường. Chúng là giác quan tinh nhạy, kết nối bộ não điều khiển với thế giới thực, quyết định sự an toàn, hiệu quả và tính bền vững của sản xuất hiện đại.

“Con mắt” của mọi

hệ thống tự động hóa

Nếu bộ điều khiển trung tâm (PLC, DCS hay SCADA) được ví như bộ não, thì thiết bị đo lường chính là giác quan của toàn bộ hệ thống tự động hóa. Không có những tín hiệu từ cảm biến nhiệt độ, áp suất, lưu lượng, độ ẩm hay độ rung, mọi quyết định điều khiển sẽ chỉ là hành động trong bóng tối. Điều này lý giải vì sao các nhà máy hiện đại coi công nghệ đo lường là nền tảng, không chỉ để giám sát mà còn để tối ưu hóa từng hoạt động nhỏ nhất.

Trong kỷ nguyên IIoT và AIoT, vai trò ấy càng trở nên quyết định. Các thiết bị đo ngày nay không chỉ đo và truyền tín hiệu, mà còn tích hợp khả năng giao tiếp qua mạng công nghiệp, cung cấp dữ liệu cho hệ thống phân tích lớn, phục vụ dự báo bảo trì, tiết kiệm năng lượng và nâng cao chất lượng sản phẩm. Nhìn từ góc độ quản lý vĩ mô, việc đầu tư vào đo lường chính xác chính là đầu tư vào khả năng kiểm soát rủi ro, vào sự ổn định và uy tín của cả một chuỗi cung ứng toàn cầu.

Từ nhà máy

đến căn hộ thông minh

Thực tế vận hành công nghiệp đã chứng minh rằng nơi nào thiết bị đo lường được ứng dụng sâu rộng, nơi đó hiệu quả và an toàn được nâng cao rõ rệt. Tại nhà máy điện, cảm biến áp suất và nhiệt độ đặt trong lò hơi và tuabin là lá chắn sinh tử, giúp ngăn ngừa sự cố nổ áp lực có thể gây hậu quả thảm khốc. Trong dây chuyền sản xuất bia, các cảm biến đo mức, pH và nhiệt độ duy trì sự đồng nhất của từng mẻ, tạo ra hương vị ổn định - điều làm nên uy tín thương hiệu. Trên những chiếc ô tô đời mới, cảm biến O2 gắn trong ống xả giúp ECU điều chỉnh tỷ lệ nhiên liệu & không khí, vừa tiết kiệm vừa giảm phát thải.

Ở đời sống dân dụng, công nghệ đo lường cũng đã len lỏi sâu như cảm biến nhiệt - ẩm trong điều hòa thông minh, cảm biến chuyển động PIR trong hệ thống chiếu sáng tiết kiệm điện hay cảm biến mức nước trong máy giặt tự động đều cho thấy “giác quan công nghệ” không chỉ thuộc về những dây chuyền quy mô lớn, mà đang trực tiếp phục vụ cuộc sống hàng ngày.

Các tên tuổi như Siemens, Endress+Hauser, Yokogawa hay Honeywell đã trở thành chuẩn mực trong công nghệ và chế tạo thiết bị đo lường, nhưng sự phổ biến của các module đo giá rẻ từ Trung Quốc, Hàn Quốc cũng góp phần đưa công nghệ này đến gần hơn với các ứng dụng dân dụng. Điều đáng chú ý, công nghệ đo lường ngày nay không còn đơn thuần là “công cụ phụ trợ”, mà chính là nền tảng để kết nối vạn vật, mở đường cho nhà máy thông minh và thành phố thông minh.

Triển vọng tại Việt Nam

từ sản xuất đến chuyển đổi số

Với một nền công nghiệp đang tăng tốc như Việt Nam, công nghệ đo lường không chỉ là giải pháp kỹ thuật, mà còn là đòn bẩy chiến lược. Các ngành điện lực, hóa chất, thực phẩm, đồ uống và dệt may đều phụ thuộc vào dữ liệu đo lường chính xác để nâng cao năng suất, giảm chi phí và đảm bảo chất lượng xuất khẩu. Trong bối cảnh Việt Nam tham gia sâu hơn vào các chuỗi cung ứng toàn cầu, một sai số đo lường cũng có thể gây ra lãng phí lớn hoặc làm giảm uy tín với đối tác.

Bài toán đặt ra không chỉ là đầu tư thiết bị hiện đại, mà còn là đào tạo nhân lực biết khai thác dữ liệu, biết biến “giác quan công nghệ” thành lợi thế cạnh tranh. Thực tế, nhiều nhà máy trong nước đang từng bước nâng cấp, từ hệ thống cảm biến cơ bản đến mạng lưới đo lường tích hợp với IoT. Ở cấp độ quốc gia, việc thúc đẩy chuẩn hóa, nội địa hóa và kết nối dữ liệu đo lường sẽ là yếu tố quyết định để Việt Nam không chỉ là công xưởng, mà còn là trung tâm sản xuất thông minh trong khu vực. Tự động hóa không thể thiếu giác quan, và giác quan ấy - thiết bị đo lường - chính là nơi Việt Nam có thể tạo dựng bước đột phá trên con đường công nghiệp hóa mới.

Thị trường đo lường toàn cầu

xu thế và cơ hội

Các dự báo quốc tế cho thấy thị trường thiết bị đo lường công nghiệp (industrial metrology) toàn cầu đang tăng trưởng ổn định, với tốc độ trung bình khoảng 6% mỗi năm trong giai đoạn 2025–2030. Quy mô ước đạt 18,9 tỷ USD vào năm 2030, tăng từ khoảng 13,3 tỷ USD năm 2024 (theo Grand View Research).

Song song đó, thị trường cảm biến công nghiệp (industrial sensors), bộ phận cốt lõi trong mọi hệ thống tự động hóa, dự kiến tăng từ 27,5 tỷ USD năm 2025 lên 42,9 tỷ USD năm 2030, với CAGR khoảng 9,3% (theo Mordor Intelligence). Các chuyên gia nhận định cảm biến IoT và thiết bị đo lường thông minh sẽ chiếm tỷ trọng ngày càng lớn, nhờ vai trò then chốt trong mô hình nhà máy dựa trên dữ liệu và bảo trì dự đoán.

Trong mảng thiết bị kiểm tra và đo lường (test & measurement equipment), quy mô toàn cầu dự kiến đạt khoảng 43,9 tỷ USD vào năm 2030, tăng từ 34,1 tỷ USD năm 2024, CAGR 4,5% (theo Grand View Research). Đây là lĩnh vực trực tiếp phục vụ cho phát triển điện tử, viễn thông, năng lượng và hàng không vũ trụ.

Riêng tại Việt Nam, quy mô thị trường hiện vẫn khiêm tốn, ước tính chỉ vài trăm triệu USD mỗi năm, nhưng tiềm năng tăng trưởng vượt trội nhờ chiến lược chuyển đổi số quốc gia, sự mở rộng sản xuất công nghệ cao của Samsung, LG, Intel, Foxconn cùng dòng vốn FDI mới. Nếu tận dụng tốt xu thế, Việt Nam không chỉ dừng lại ở khâu nhập khẩu, sử dụng, mà còn có thể tiến tới chế tạo, thử nghiệm và xuất khẩu một số dòng thiết bị đo lường trong tương lai. Đây sẽ là bước tiến quan trọng, đưa Việt Nam từ vai trò người dùng sang người sáng tạo trong hệ sinh thái tự động hóa toàn cầu.

Trong cuộc diễu binh, diễu hành kỷ niệm 80 năm Cách mạng Tháng Tám thành công và Quốc khánh 2/9 vừa qua, người dân cả nước đã tận mắt chứng kiến hàng loạt khí tài quân sự do chính Việt Nam chế tạo, từ xe bọc thép đa năng, radar cảnh giới, cho tới các hệ thống máy bay không người lái trinh sát - tấn công, lần đầu tiên đồng loạt xuất hiện trên Quảng trường Ba Đình.

Dấu ấn đặc biệt nằm ở việc Tổng cục Công nghiệp Quốc phòng và Tập đoàn Công nghiệp - Viễn thông Quân đội (Viettel) đã làm chủ nhiều khâu cốt lõi, từ thiết kế, chế tạo linh kiện cho đến tích hợp hệ thống, không chỉ chứng minh khả năng “tự lực tự cường” trong lĩnh vực quốc phòng mà còn khẳng định sức bật công nghệ Made in Vietnam. Nếu ngành công nghiệp quốc phòng có thể vươn tới trình độ này trong lĩnh vực nhạy cảm, thì triển vọng chế tạo thiết bị đo lường - vốn mang tính dân dụng, công nghiệp - hoàn toàn khả thi trong tương lai gần.

Bài học từ quân sự cho thấy, khi hội tụ đủ quyết tâm chính trị, đầu tư tài chính, cùng cơ chế thử nghiệm & ứng dụng thực tiễn, Việt Nam có thể từng bước thoát khỏi vị thế nhập khẩu thụ động. Điều đó mở ra một “hệ sinh thái công nghệ kép”, nơi thành tựu quốc phòng lan tỏa sang công nghiệp dân sự, và thiết bị đo lường, “giác quan” của tự động hóa, có thể trở thành một mũi nhọn xuất khẩu công nghệ mới của đất nước.