Kinh tế Việt Nam: Nhiều điểm sáng nhưng còn đối mặt với thách thức lớn

Báo cáo của Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR) cho thấy, nền kinh tế Việt Nam đang dần phục hồi sau thời kỳ suy giảm do đại dịch Covid-19. Trong 9 tháng đầu năm 2024, tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng tăng 8,8% so với cùng kỳ năm trước. Đặc biệt, ngành du lịch - một trong những ngành chịu ảnh hưởng nặng nề nhất bởi dịch bệnh đã tăng trưởng mạnh mẽ với mức tăng 16,7%. Tuy nhiên, tốc độ tăng trưởng chung vẫn thấp hơn so với thời kỳ trước đại dịch.

Dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) tiếp tục là một trong những động lực chính của tăng trưởng kinh tế Việt Nam trong những năm qua. Theo TS. Nguyễn Quốc Việt, Phó Viện trưởng VEPR, FDI không chỉ đóng góp vào tăng trưởng mà còn hỗ trợ xuất khẩu, tạo việc làm và thúc đẩy quá trình chuyển giao công nghệ.

TS. Nguyễn Quốc Việt, Phó Viện trưởng VEPR cho rằng, FDI không chỉ đóng góp vào tăng trưởng mà còn hỗ trợ xuất khẩu, tạo việc làm và thúc đẩy quá trình chuyển giao công nghệ.

Nhiều thách thức đang chờ phía trước

Mặc dù nền kinh tế có nhiều điểm sáng, Việt Nam vẫn đối mặt với nhiều rủi ro và thách thức lớn, ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững trong dài hạn. Một trong những yếu tố đáng lo ngại là sự suy giảm trong chỉ số quản trị mua hàng (PMI), xuống dưới 50 điểm trong tháng 9/2024, cho thấy sự co hẹp trong sản xuất. Cùng với đó, tỷ lệ doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường vẫn cao và có xu hướng tăng lên, gây áp lực lớn cho nền kinh tế.

Số liệu thống kê cho thấy, trong 9 tháng đầu năm 2024, có hơn 183 nghìn doanh nghiệp mới đăng ký hoặc quay trở lại thị trường, vượt qua cả giai đoạn 2018-2021. Tuy nhiên, số lượng doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường cũng không ngừng gia tăng. Tổng số doanh nghiệp rút khỏi thị trường trong 9 tháng là 163,76 nghìn, phản ánh rõ sự khó khăn mà cộng đồng doanh nghiệp đang phải đối mặt.

Một yếu tố khác ảnh hưởng đến nền kinh tế Việt Nam là xu hướng phân mảnh kinh tế - chính trị toàn cầu và các hiện tượng thời tiết cực đoan do biến đổi khí hậu. Những yếu tố này khiến nhu cầu bên ngoài có nguy cơ suy giảm, ảnh hưởng trực tiếp đến xuất khẩu – một trong những động lực tăng trưởng quan trọng của Việt Nam.

Chuyên gia kinh tế Phạm Chi Lan nhấn mạnh, nhập khẩu tăng là cần thiết cho sự phục hồi sản xuất kinh doanh trong nước, nhưng cần thận trọng với sự phụ thuộc vào các doanh nghiệp nước ngoài.

Nhìn chung, kinh tế Việt Nam trong 9 tháng đầu năm 2024 đã đạt được những kết quả tích cực, nhưng còn rất nhiều thách thức phải vượt qua. Sự chậm chạp trong giải ngân đầu tư công và tiêu dùng trong nước chưa đạt kỳ vọng là những vấn đề cần được giải quyết sớm. Ngoài ra, xu hướng dòng vốn FDI chững lại cũng là một yếu tố đáng lo ngại, đòi hỏi các nhà hoạch định chính sách phải có những động thái kịp thời để duy trì dòng chảy vốn đầu tư từ nước ngoài.

TS. Nguyễn Quốc Việt nhìn thấy những thách thức từ xu hướng dòng vốn FDI, do đó lưu ý rằng, quý III/2024 chứng kiến sự chững lại trong dòng vốn FDI vào Việt Nam, đây là dấu hiệu cho thấy cần nghiên cứu và điều chỉnh các chính sách nhằm thu hút và giữ chân nhà đầu tư nước ngoài trong thời gian tới.

Về vấn đề khó khăn, thách thức, bà Phạm Chi Lan cũng chỉ rõ:

Thứ nhất, tăng trưởng trong quý III vẫn dựa vào 2 động lực chính là xuất khẩu và FDI. Xuất khẩu đến nay chiếm 73,5% nằm trong tay các nhà đầu tư nước ngoài, trong khi tăng trưởng chủ động về xuất khẩu chủ yếu vẫn nhờ “bàn tay” các doanh nghiệp FDI. Ở đây không phải chỉ xuất khẩu mà cả nhập khẩu đều cho thấy tăng lên khá nhiều.

Nhập khẩu tăng lên là cần thiết để có được thành tựu xuất khẩu và có thể được sử dụng cho các nguồn lực trong nước để từ đó các doanh nghiệp khôi phục dần các hoạt động sản xuất kinh doanh. Việc tăng xuất khẩu, nhập khẩu là điều đáng mừng, duy trì được vai trò động lực, tuy nhiên cũng không nên quá dựa vào.

Thứ hai, chỉ tiêu của người tiêu dùng vẫn thấp hơn mức trước đại dịch. Theo nghiên cứu của các chuyên gia quốc tế, người ta đo sự phục hồi kinh tế hay chưa là phải so sánh với mức trước dịch Covid-19. Nếu những chỉ tiêu nào vẫn thấp hơn thì chứng tỏ kinh tế vẫn chưa phục hồi.

Đây là điều rất đáng lưu ý, bởi nó thể hiện cuộc sống của người dân. Do đó, dù GDP quý III tăng, kéo theo GDP bình quân đầu người tăng, song trên thực tế cuộc sống của đông đảo của người dân vẫn chưa được cải thiện.

Dự báo tăng trưởng GDP Việt Nam năm 2024 theo kịch bản cao và thấp - Nguồn: Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR).

Thứ ba, trong bảng tăng trưởng nhắc đến vị trí rất quan trọng đến từ ngành dịch vụ, công nghiệp nhưng ngành nông nghiệp lại chưa cao. Nhìn vào thực tế, nền kinh tế Việt Nam vừa qua ổn định được, cuộc sống của người dân tương đối ổn là nhờ rất nhiều vào nông nghiệp. Tôi kiến nghị chúng ta cần nhìn nhận một cách công bằng hơn cho nông nghiệp, và đóng góp của người dân vào nền nông nghiệp. Nông nghiệp vẫn là một ngành hết sức quan trọng và đóng vai trò rất lớn trong tương lai.

Thứ tư, về lạm phát, bà Lan cho rằng Việt Nam kiểm soát được vấn đề này khá tốt, nhưng nếu vào nhìn vào cuộc sống của người dân, nhìn vào giá cả thì những chi phí vẫn tăng lên nhiều. Do đó, cần điều tiết để từ đó giảm cho tiêu dùng nhiều hơn.

Thứ năm, về đầu tư, hiện vốn đầu tư của khu vực tư nhân đóng vai trò càng ngày càng lớn, tỷ trọng cao lên đáng kể. Đây là điều tôi vui mừng, vì đúng với tinh thần chỉ đạo. Những năm gần đây, chúng ta đang rất mạnh về nội lực và trong tinh thần phát triển thời gian tới, chúng ta tập trung vào những nhân tố tự lực, tự cường, tự tin để vươn lên. Kỳ vọng trong tương lai, nhất là gần đây khi Thủ tướng Chính phủ đã có cuộc gặp các doanh nghiệp lớn và đề nghị họ tham gia vào các dự án lớn của nhà nước, từ đó sẽ làm tăng thêm vai trò của nội lực, vai trò của các doanh nghiệp tư nhân trong nước đối với sự phát triển.

TS. Phan Đức Hiếu, Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế của Quốc hội.

Chính sách điều hành: Cần kịp thời và linh hoạt

TS. Phan Đức Hiếu, Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, đã đưa ra quan điểm rằng, mục tiêu tăng trưởng GDP trong quý IV/2024 ở mức 7,4-7,5% là kịch bản điều hành của Chính phủ, không phải là dự báo. Điều này có nghĩa là Chính phủ đặt ra mục tiêu cao để từ đó triển khai các giải pháp phù hợp. Tuy nhiên, ông Hiếu cũng nhấn mạnh rằng, để đạt được mục tiêu này còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm việc thực thi nhanh chóng các biện pháp khắc phục hậu quả thiên tai như cơn bão Yagi vừa qua.

Chính phủ đã ban hành Nghị quyết 143/NQ-CP ngày 17/9/2024 về hỗ trợ khắc phục hậu quả của cơn bão số 3 (Yagi) và việc thực hiện nghị quyết này cần được đẩy nhanh trong thời gian tới để giảm thiểu tác động tiêu cực đến nền kinh tế, đặc biệt là trong khu vực nông, lâm nghiệp và thủy sản – những ngành chịu ảnh hưởng nặng nề từ thiên tai.

Nền kinh tế Việt Nam đang đối mặt với sự phân mảnh toàn cầu, biến đổi khí hậu và sự chậm lại của dòng vốn FDI, đòi hỏi các chính sách kinh tế cần được điều chỉnh nhanh chóng và linh hoạt hơn để đảm bảo sự phát triển bền vững trong thời gian tới.