Người thiết kế Lễ đài Độc lập ngày 2/9

Kiến trúc sư Ngô Huy Quỳnh (đứng thứ 2 từ phải sang) trong buổi Họp mặt ban tổ chức Ngày Độc lập 2/9/1945. ( Ảnh: Nguyễn Đình Toán)

Kiến trúc sư Ngô Huy Quỳnh sinh ra trong một gia đình nho học ở tỉnh Hưng Yên. Tuổi thơ của ông gắn liền với sách vở, lại sớm bộc lộ năng khiếu hội họa. Năm 1938, ông thi đỗ vào Trường cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương, ngôi trường danh giá đã đào tạo nhiều họa sĩ, kiến trúc sư tài năng cho Việt Nam và thế giới. Ban đầu, ông mơ ước trở thành họa sĩ, nhưng rồi lại rẽ sang ngành kiến trúc. Đây là bước ngoặt đưa ông từ chàng thanh niên mê hội họa trở thành cánh chim đầu đàn của ngành kiến trúc Việt Nam.

Ngay từ thời sinh viên, kiến trúc sư Ngô Huy Quỳnh đã tham gia thiết kế nhiều công trình, đến nay vẫn còn giá trị nghệ thuật và được giới chuyên môn ghi nhận. Giáo sư, Tiến sĩ, Kiến trúc sư Nguyễn Quốc Thông, Chủ tịch Hội đồng kiến trúc, Hội Kiến trúc sư Việt Nam nhận xét: Làm kiến trúc mà phảng phất được nét Á Đông, nét Việt Nam trong công trình là rất khó, nhưng kiến trúc sư Ngô Huy Quỳnh đã làm được. Công trình của ông vừa hiện đại, vừa đậm tinh thần văn hóa phương Đông.

Trong tất cả các công trình thiết kế của kiến trúc sư Ngô Huy Quỳnh để lại, bản vẽ thiết kế và thi công Lễ đài Độc lập vào ngày 2/9/1945 là tác phẩm có nhiều ấn tượng không chỉ riêng với cá nhân ông, mà còn mang dấu ấn lịch sử của cả dân tộc, của một thời đại.

Họa sĩ Ngô Thành Nhân, con trai ông Ngô Huy Quỳnh cho biết: "Ngày 1/9/1945, Mặt trận Việt Minh họp và giao nhiệm vụ cho cha tôi thiết kế lễ đài. Yêu cầu là lễ đài phải giản dị, trang nghiêm, có thể đứng được khoảng ba chục người. Cha tôi phấn khởi nhận lời và lập tức đạp xe đến vườn hoa Ba Đình để khảo sát. Sau đó, ông đã vẽ ba mẫu, rồi buổi trưa hôm đó được mời đến trình bày và bản vẽ được chuyển đến để Chủ tịch Hồ Chí Minh duyệt".

Chỉ trong vòng chưa đầy 15 giờ, với sự góp sức của nhiều người, Lễ đài Độc lập đã hoàn thành. Trong hồi ký của mình, kiến trúc sư Ngô Huy Quỳnh đã miêu tả về công trình ấy: Lễ đài cao hơn 4m, trên đó có một cột cờ cao hơn 10m. Công trình có cấu trúc bốn mặt hình thang phủ vải đỏ, ở giữa có hình ngôi sao năm cánh. Trên thành lễ đài phủ vải vàng, hai bên có hai lư hương lớn bằng gỗ. Khi buổi lễ đang diễn ra, ông đứng một mình bên dưới, quan sát những điểm chịu lực của kết cấu khung gỗ. Một mình trong không gian màu đỏ bục lễ đài, ông tự thấy mình "lực lưỡng" hơn về trí tuệ và tình cảm khi đứng dưới chân Bác.

Theo kiến trúc sư Ngô Toàn Thắng, con trai ông, lễ đài ấy được coi là công trình kiến trúc đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Nó vừa mang hơi thở hiện đại, vừa gợi nhắc hình ảnh cổ xưa, thí dụ như hình ảnh thành nhà Hồ với phần chân choãi ra mạnh mẽ được kiến trúc sư Ngô Huy Quỳnh đưa vào rất mạch lạc và vững chãi.

Giáo sư, Tiến sĩ, kiến trúc sư Nguyễn Quốc Thông nhận xét, công trình được hoàn thành rất nhanh chóng, giản dị nhưng toát lên tinh thần của một lễ đài cho ngày tuyên bố độc lập. Điều hay là nó không giống bất cứ công trình lễ đài nào để học tập lại, mà là một sáng tạo riêng biệt, khiến người ta cảm thấy gần gũi nhưng trang trọng.

Trong ngày 2/9/1945, ngoài vai trò thiết kế, kiến trúc sư Ngô Huy Quỳnh còn trực tiếp cầm súng cùng đồng đội trong Sở Liêm phóng Bắc Bộ đứng bảo vệ lễ đài. Trong hồi ký, ông viết: Khi Bác Hồ đi từ trên lễ đài xuống, trái tim ông đập rộn ràng, bởi thấy mình đã là công dân của một nước độc lập. “Cha tôi thường nói, được tham gia thiết kế lễ đài ngày độc lập là niềm tự hào mà không gì sánh được. Ông không nhận đó là công trình của riêng mình, mà coi đó là sự đóng góp nhỏ bé cho Tổ quốc trong thời khắc trọng đại nhất”, họa sĩ Ngô Thành Nhân, con trai ông Quỳnh chia sẻ.

Ngày nay, khi nhắc đến Lễ đài Độc lập, người ta không chỉ nhớ đến một công trình lịch sử, mà còn nhớ đến người kiến trúc sư đã dành trọn tâm huyết, tài năng và tình yêu nước để góp phần tạo nên giây phút thiêng liêng nhất của dân tộc.

Lễ đài Độc lập là tác phẩm mở đầu sự nghiệp của một kiến trúc sư trẻ tuổi. Cùng với thiết kế này, ông còn lập quy hoạch trung tâm Quảng trường Ba Đình, Nhà Quốc hội,... Sau ngày độc lập, kiến trúc sư Ngô Huy Quỳnh vừa tiếp tục hoạt động cách mạng, vừa cống hiến cho ngành kiến trúc và giáo dục. Trong cảm nhận của các học trò, ông là người thầy mẫu mực, tận tụy, vừa uyên bác trong nghiên cứu khoa học, vừa đôn hậu trong cuộc sống đời thường. Các thế hệ kiến trúc sư Việt Nam nhiều người coi ông là tấm gương về nghề nghiệp và nhân cách.

Theo Giáo sư, Tiến sĩ, Kiến trúc sư Nguyễn Quốc Thông, đóng góp của giáo sư Ngô Huy Quỳnh thể hiện ở nhiều khía cạnh. Ông là người sáng lập Hội Kiến trúc sư Việt Nam và là Tổng Biên tập đầu tiên của Tạp chí Kiến trúc. Ông đã để lại nhiều cuốn sách về kiến trúc, quy hoạch đô thị có giá trị cho đến tận hôm nay.

Với hơn 60 năm cống hiến, Giáo sư, kiến trúc sư Ngô Huy Quỳnh đã được Đảng và Nhà nước trao tặng nhiều phần thưởng cao quý: Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật, Huân chương Độc lập hạng Ba, Huân chương Kháng chiến hạng Ba, Huân chương Kháng chiến chống Mỹ cứu nước hạng nhất.