 |
Những mục tiêu cơ bản
Để tạo nền tảng vững chắc để Việt Nam duy trì sự cạnh tranh trên thị trường toàn cầu, đồng thời góp phần bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế bền vững, các mục tiêu cơ bản được đề ra đối với lĩnh vực tự động hóa có thể tóm tắt những nội dung cơ bản bao gồm: Tăng cường chuyển đổi số trong doanh nghiệp, phát triển hạ tầng công nghệ và tiêu chuẩn kỹ thuật, hướng tới nền kinh tế xanh, nâng cao năng lực ứng dụng công nghệ thông tin và xây dựng mạng lưới doanh nghiệp thông minh.
Theo đó, việc tăng cường chuyển đổi số trong doanh nghiệp tập trung đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số vào các ngành sản xuất, kinh doanh và quản lý nhằm tối ưu hóa hiệu quả hoạt động. Điều này bao gồm việc sử dụng dữ liệu lớn (Big Data), trí tuệ nhân tạo (AI) và tự động hóa trong quy trình vận hành, sản xuất.
Nhằm phát triển hạ tầng công nghệ và tiêu chuẩn kỹ thuật cần xây dựng khung quy chuẩn và tiêu chuẩn cho công nghệ của Cách mạng công nghiệp 4.0. Việc này giúp hỗ trợ các doanh nghiệp triển khai các mô hình sản xuất thông minh và kết nối hiệu quả với các chuỗi giá trị toàn cầu.
 |
Tập trung vào việc giảm phát thải khí carbon, sử dụng tài nguyên hiệu quả và phát triển năng lượng tái tạo. Mục tiêu này sẽ được thực hiện thông qua việc triển khai các nhà máy sản xuất thân thiện với môi trường, ứng dụng công nghệ sạch và sáng tạo trong quản lý tài nguyên.
Nâng cao năng lực ứng dụng công nghệ thông tin từ việc đào tạo nhân lực với các kỹ năng số và phát triển hạ tầng kỹ thuật số để đáp ứng nhu cầu của nền kinh tế số, đồng thời kết hợp với các công nghệ tiên tiến như thực tế ảo, thực tế tăng cường và Blockchain trong các lĩnh vực cụ thể.
Xây dựng mạng lưới doanh nghiệp thông minh bằng cách kết nối và hỗ trợ các doanh nghiệp trong việc chuyển đổi số và tự động hóa, nhằm tăng cường năng lực cạnh tranh và thúc đẩy hợp tác quốc tế.
Cụ thể hóa các mục tiêu nói trên sẽ tập trung vào những nghiên cứu và ứng dụng quan trọng như:
Đẩy mạnh nghiên cứu và chuyển giao công nghệ, trong đó tập trung vào việc phát triển các công nghệ tiên tiến như trí tuệ nhân tạo, robot, xử lý dữ liệu lớn và hệ thống tự động hóa trong nông nghiệp, công nghiệp và y tế. Việc chuyển giao công nghệ từ các quốc gia phát triển cũng được khuyến khích, nhằm tăng cường ứng dụng các giải pháp từ cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư.
Tích hợp tự động hóa và chuyển đổi số, theo đó các doanh nghiệp được hỗ trợ để áp dụng công nghệ tự động hóa trong quy trình sản xuất và quản lý thông qua các chương trình chuyển đổi số. Điều này giúp tối ưu hóa chi phí, cải thiện hiệu suất và giảm phát thải, phù hợp với mục tiêu kinh tế xanh.
Chính phủ Việt Nam luôn coi trọng việc phát triển ngành công nghệ thông tin và tự động hóa như các lĩnh vực kinh tế mũi nhọn với nhiều sáng kiến thúc đẩy chuyển đổi số và thu hút đầu tư quốc tế. Hệ sinh thái đổi mới sáng tạo này đang hỗ trợ doanh nghiệp trong nghiên cứu, cải tiến công nghệ và tích hợp giải pháp xanh trong hoạt động sản xuất. Tự động hóa được triển khai trong nhiều lĩnh vực như nông nghiệp công nghệ cao, giao thông thông minh, thiết bị y tế hiện đại và các mô hình nhà máy thông minh, đáp ứng nhu cầu thị trường trong và ngoài nước.
Những hoạt động này không chỉ nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp mà còn thúc đẩy sự phát triển bền vững, đưa Việt Nam tiến gần hơn đến mục tiêu trở thành quốc gia dẫn đầu trong khu vực về công nghệ và tự động hóa.
 |
Bước chuyển đổi chắc chắn
Những năm qua, Việt Nam đã triển khai nhiều chương trình quốc gia về khoa học công nghệ và tự động hóa, mang lại nhiều kết quả tích cực trong các lĩnh vực như chính phủ điện tử, giao thông, viễn thông, công nghiệp và năng lượng.
Việt Nam đã đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số và tự động hóa trong quản lý và cung cấp dịch vụ công, giúp cải thiện hiệu quả và minh bạch trong hoạt động của cơ quan nhà nước. Nhiều nền tảng công nghệ thông minh đã được triển khai để hỗ trợ việc kết nối dữ liệu liên thông giữa các bộ, ngành và địa phương.
Một số ví dụ cụ thể như: Cổng dịch vụ công Quốc gia được triển khai từ năm 2019 tích hợp hàng nghìn dịch vụ công trực tuyến. Đến nay đã phất triển tới cấp độ 4, với hơn 90% các thủ tục hành chính công được xử lý qua môi trường số. Hàng triệu hồ sơ được xử lý qua nền tảng này, giúp giảm chi phí và thời gian cho cả người dân và doanh nghiệp, đồng thời tăng tính minh bạch trong giải quyết thủ tục.
Trong lĩnh vực giao thông, công nghệ tự động hóa được tích hợp trong quản lý giao thông đô thị với các hệ thống như điều phối giao thông thông minh, kiểm soát phương tiện tự động và hệ thống camera giám sát tích hợp AI, hệ thống thu phí tự động trên các tuyến cao tốc… Những ứng dụng này đã góp phần giảm ùn tắc và nâng cao an toàn giao thông.
 |
Trong lĩnh vực công nghiệp, các doanh nghiệp được hỗ trợ đổi mới công nghệ thông qua chuyển giao công nghệ tiên tiến và ứng dụng các hệ thống tự động hóa sản xuất. Nhiều mô hình nhà máy thông minh đã được triển khai tại các khu công nghiệp lớn, sử dụng công nghệ IoT và AI để tối ưu hóa quy trình sản xuất và giảm thiểu chi phí.
Trong ngành nông nghiệp, ứng dụng công nghệ tiên tiến và tự động hóa vào canh tác thông minh, xử lý sau thu hoạch và chế biến nông sản. Điều này bao gồm cải tiến giống cây trồng, vật nuôi để tăng năng suất, chất lượng và khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu, như việc triển khai công nghệ cảm biến và tự động hóa trong nông nghiệp thông minh tại Đồng bằng sông Cửu Long là một ví dụ.
Trong ngành năng lượng, song song với tích hợp hệ thống tự động hóa vào điều hành, sản xuất, phân phối mạng lưới điện quốc gia, ccông nghệ tự động hóa được áp dụng trong các nhà máy điện gió, điện mặt trời và hệ thống quản lý năng lượng. Việc tích hợp các công nghệ này giúp cải thiện hiệu suất, giảm tổn thất năng lượng và tăng cường tính bền vững trong khai thác nguồn năng lượng tái tạo.
Ở lĩnh vực viễn thông và công nghệ cao, việc phát triển và ứng dụng công nghệ 5G đã thúc đẩy mạnh mẽ các hệ thống tự động hóa trong quản lý viễn thông, cải thiện tốc độ kết nối và hỗ trợ phát triển các giải pháp công nghệ cao như xe tự hành, thực tế ảo tăng cường (AR/VR) và thành phố thông minh.
Có thể lấy một vài ví dụ cụ thể cho thấy một số tổ chức và doanh nghiệp đang góp phần phát triển lĩnh vực tự động hóa tại Việt Nam như: Intech Group đã đầu tư vào trung tâm nghiên cứu và phát triển (R&D) các sản phẩm như hệ thống phân loại tự động, nhà kho thông minh và robot tự hành (AGV). Đây là một trong số ít doanh nghiệp Việt Nam đã sản xuất và ứng dụng thành công các giải pháp tự động hóa trong công nghiệp, nhằm giảm sự phụ thuộc vào công nghệ nước ngoài. FPT Software là một đơn vị dẫn đầu trong phát triển giải pháp tự động hóa quy trình doanh nghiệp (RPA) và tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI), FPT Software đã triển khai nhiều dự án tự động hóa trong các lĩnh vực như ngân hàng, viễn thông và sản xuất công nghiệp. Công ty Cổ phần Tự động hóa Tân Phát là một công ty nổi bật với các giải pháp tự động hóa công nghiệp, sản xuất hệ thống robot và dây chuyền tự động hóa cho nhiều nhà máy lớn tại Việt Nam, đặc biệt trong lĩnh vực ô tô và điện tử.
Trung tâm R&D của Samsung và Intel tại Việt Nam tập trung nghiên cứu và phát triển công nghệ tự động hóa tiên tiến, từ đó hỗ trợ các ngành sản xuất và gia công xuất khẩu tại Việt Nam.
Đầu tư hàng nghìn cánh tay Robot công nghiệp của ABB, Vinfast triển khai ứng dụng công nghệ 4.0 trong quy trình sản xuất. Sự đồng bộ kết nối giữa các máy móc tự động, thiết bị tự động hóa với robot và con người giúp kiểm soát, điều khiển từ xa. Điều này giúp giảm thiểu thiệt hại không đáng có, tăng chất lượng và năng suất sản xuất. Vinfast chọn những công ty hàng đầu thuộc các ngành công nghiệp thiết kế để chế tạo các dây chuyền sản xuất, máy móc ô tô phù hợp với nhu cầu sản xuất.
Mitsubishi Electric Việt Nam là doanh nghiệp tiên phong trong việc sử dụng nhà máy thông minh với công nghệ tự động hóa. Đồng thời giới thiệu nhiều mẫu thiết bị tự động hóa đến thị trường Việt Nam. Giải pháp loT điều khiển vạn vật bằng mạng Internet. Hệ thống robot cảm biến lực và cảm biến hình ảnh sử dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo Al. Các dây chuyền sản xuất tự động, phức tạp: lắp ráp, kiểm tra sản phẩm, theo dõi sản phẩm trên băng chuyển... Thu thập dữ liệu liên tục để đo lường và thực hiện cải tiến dây chuyển.
Là một doanh nghiệp sớm đầu tư các thiết bị tự động hóa vào sản xuất. Từ năm 2013, Vinamilk đã thực hiện triển khai hệ thống sản xuất tự động với robot tự hành AGV và dây chuyền tự động. Việc sản xuất ngày càng phát triển, giúp thương hiệu sữa Việt Vinamilk vươn ra thế giới. Tại đây, các robot tự vận hành theo các quá trình, từ khâu nguyên liệu, chế biến cho đến đóng gói thành phẩm cuối cùng mà không cần nhờ đến sự trợ giúp của con người. Trang bị quy trình sản xuất hoàn toàn tự động hóa, giúp Vinamilk đảm bảo tuyệt đối vấn đề vệ sinh an toàn thực phẩm. Mấy năm gần đây, Vinamilk cũng triển khai tự động hóa vào trang trại bò sữa bằng việc ứng dụng công nghệ 4.0. Vận hành và quản lý trang trại được tự động hóa bằng các thẻ chip gắn trên bò, máy vắt sữa tự động, tự lên kế hoạch chăm sóc bò, định lượng chất dinh dưỡng...
Những tổ chức và doanh nghiệp này không chỉ thúc đẩy đổi mới công nghệ mà còn tạo ra cơ hội lớn cho đào tạo nhân lực và chuyển giao công nghệ trong lĩnh vực tự động hóa tại Việt Nam.
 |
Kinh nghiệm từ các nước đang phát triển
Các nước đang phát triển giống như Việt Nam đã rút ra nhiều bài học kinh nghiệm quý báu về việc phát triển công nghệ tự động hóa, gắn liền với chuyển đổi số và nền kinh tế xanh.
Nhằm tích hợp tự động hóa và chuyển đổi số vào chính sách quốc gia, Ấn Độ đã và đang triển khai Chương trình Digital India thúc đẩy chuyển đổi số, phát triển công nghệ tự động hóa trong y tế, giáo dục và giao thông. Họ đầu tư mạnh vào trí tuệ nhân tạo (AI) và blockchain để cải thiện quản trị công và cung cấp dịch vụ. Indonesia đã phát triển chiến lược chuyển đổi số gắn với giảm phát thải khí nhà kính, áp dụng công nghệ IoT trong quản lý tài nguyên rừng và đất nông nghiệp để giảm thiểu tác động môi trường. Thái Lan tập trung vào đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, bao gồm việc nâng cao kỹ năng công nghệ thông tin (CNTT) và quản lý dữ liệu. Các chương trình hợp tác công tư (PPP) được triển khai để thúc đẩy việc ứng dụng công nghệ thông minh trong công nghiệp và dịch vụ.
Brazil áp dụng AI và IoT trong sản xuất nông nghiệp thông minh, tối ưu hóa chuỗi cung ứng và giảm lãng phí tài nguyên. Họ cũng phát triển năng lượng tái tạo thông qua các giải pháp tự động hóa quản lý điện năng mặt trời và gió. Nam Phi triển khai công nghệ tự động hóa để nâng cấp hệ thống lưới điện thông minh, giảm thiểu tổn thất và nâng cao hiệu suất năng lượng.
Về hợp tác quốc tế và chuyển giao công nghệ. Malaysia đẩy mạnh hợp tác với các tập đoàn lớn như Siemens và ABB trong lĩnh vực công nghiệp 4.0. Họ cũng khai thác nguồn vốn từ các tổ chức quốc tế để triển khai các dự án xanh gắn liền với công nghệ tự động hóa. Ethiopia hợp tác với Liên minh châu Âu (EU) để chuyển giao công nghệ xanh, sử dụng tự động hóa trong quản lý nước và năng lượng.
Những bài học này nhấn mạnh vai trò của sự đồng bộ trong chiến lược chính sách, đầu tư công nghệ và phát triển nguồn nhân lực để đạt được mục tiêu chuyển đổi số bền vững gắn liền với nền kinh tế xanh.
 |
Bài học cho Việt Nam
Việt Nam có thể tham khảo các bài học kinh nghiệm quốc tế để thúc đẩy hiệu quả các chương trình phát triển công nghệ tự động hóa, chuyển đổi số, và nền kinh tế xanh. Thiết nghĩ, một số hướng tham khảo cụ thể bao gồm:
Xây dựng chiến lược dài hạn với mục tiêu rõ ràng, ở đây là bài học từ Ấn Độ và Indonesia - Việt Nam có thể phát triển các chiến lược quốc gia, như chương trình Make in Vietnam, tương tự như Digital India, để đặt mục tiêu dài hạn trong việc phát triển tự động hóa và chuyển đổi số gắn liền với phát triển bền vững. Tập trung vào lĩnh vực có tiềm năng lớn như nông nghiệp thông minh, giao thông thông minh và năng lượng tái tạo.
Về ưu tiên đào tạo và phát triển nguồn nhân lực là bài học từ Thái Lan và Malaysia - Tăng cường đầu tư vào đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, tạo các chương trình liên kết giữa doanh nghiệp và cơ sở đào tạo. Hỗ trợ việc học tập các công nghệ mới như trí tuệ nhân tạo (AI), Internet vạn vật (IoT), và công nghệ blockchain, đảm bảo người lao động sẵn sàng thích ứng với công nghiệp 4.0.
Về thúc đẩy hợp tác quốc tế và chuyển giao công nghệ là bài học từ Malaysia và Ethiopia: Việt Nam có thể mở rộng hợp tác với các tập đoàn công nghệ lớn như Siemens, ABB, và các tổ chức quốc tế như Ngân hàng Thế giới, Liên minh châu Âu để tiếp nhận công nghệ hiện đại, áp dụng vào các ngành trọng điểm như giao thông, viễn thông và năng lượng.
Nhằm phát triển năng lượng tái tạo và quản lý tài nguyên bền vững, có thể là bài học từ Brazil và Nam Phi: Sử dụng tự động hóa và công nghệ số để phát triển năng lượng xanh (điện mặt trời, điện gió) và tối ưu hóa quản lý tài nguyên nước và đất. Đây là một bước đi quan trọng để giảm phát thải khí nhà kính và thúc đẩy nền kinh tế xanh.
 |
Bài học từ Estonia và Singapore nhằm tăng cường chính phủ điện tử và quản trị thông minh: Việt Nam có thể nâng cấp hệ thống chính phủ điện tử, ứng dụng tự động hóa và dữ liệu lớn (Big Data) để cải thiện hiệu quả và minh bạch trong hoạt động của cơ quan nhà nước. Điều này sẽ tăng niềm tin của người dân vào hệ thống quản lý công và thúc đẩy cải cách hành chính.
Về khuyến khích đổi mới sáng tạo và hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp có bài học từ Israel và Hàn Quốc - Phát triển các chương trình hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp trong lĩnh vực công nghệ, tạo môi trường thuận lợi cho nghiên cứu và phát triển (R&D), đồng thời thúc đẩy sự tham gia của khu vực tư nhân trong việc đưa ra các giải pháp sáng tạo.
Bằng cách kết hợp các bài học này với điều kiện thực tế trong nước, Việt Nam có thể đẩy nhanh tiến trình phát triển công nghệ tự động hóa, chuyển đổi số và kinh tế xanh, đóng góp vào sự phát triển bền vững.
