Robot lau nhà đã “tiến hoá” thế nào trong 10 năm qua?

Giai đoạn 2010–2014: Thiết bị thử nghiệm trong vỏ bọc thương mại

Khoảng thời gian từ năm 2010 đến 2014 được xem là giai đoạn bắt đầu xuất hiện trên thị trường của robot hút bụi - tiền thân của robot lau nhà hiện đại ngày nay. Lúc bấy giờ, người tiêu dùng Việt Nam mới chỉ biết đến các dòng robot hút bụi thông qua một vài thương hiệu tiên phong như iRobot Roomba (Mỹ), Neato Robotics (Mỹ) hay một số mẫu máy đơn lẻ từ Nhật Bản. Những sản phẩm này chủ yếu được phân phối qua hình thức xách tay hoặc nhập khẩu nhỏ lẻ, chưa trở thành mặt hàng phổ biến trên thị trường chính ngạch.

Năm 1957, một kỹ sư tên là Donald G. Moore đã chính thức nộp bằng sáng chế cho một thiết bị mà ông gọi là "robot hút sàn". Hình dung của Moore là về một cỗ máy có thể tự động di chuyển và làm sạch căn phòng theo một lộ trình được lập trình sẵn, chỉ cần nhấn một nút bấm là vào việc.

Các robot trong giai đoạn này có thiết kế đơn giản và công nghệ còn hạn chế. Phần lớn sử dụng cảm biến tiếp xúc vật lý (bump sensor) để phát hiện vật cản và đổi hướng sau khi va chạm. Hệ thống định vị chưa tồn tại đúng nghĩa - thay vào đó, robot di chuyển theo thuật toán ngẫu nhiên (random path), dẫn đến việc làm sạch không đồng đều, thời gian làm việc kéo dài nhưng hiệu quả chưa cao.

Đáng chú ý, các thiết bị này chỉ dừng lại ở chức năng hút bụi, chưa có bất kỳ tính năng lau sàn nào. Một số máy có thêm chổi quét để gom bụi, nhưng việc lau vẫn hoàn toàn do con người thực hiện. Cũng trong giai đoạn này, robot chưa có khả năng kết nối với ứng dụng di động. Mọi thao tác điều khiển đều thực hiện bằng các nút vật lý trực tiếp trên máy, khiến việc vận hành còn khá thủ công và thiếu linh hoạt.

Về dung lượng pin, đa số robot sử dụng pin NiMH hoặc pin lithium-ion dung lượng thấp (khoảng 2000 - 2600mAh), cho thời gian hoạt động trung bình 60 - 90 phút. Sau mỗi lần sử dụng, người dùng phải thủ công đưa robot về dock sạc, vì chưa có chức năng tự quay về khi pin yếu. Ngoài ra, tiếng ồn khi hoạt động khá lớn, và máy dễ bị mắc kẹt khi gặp thảm hoặc chân bàn ghế.

Tóm lại, robot hút bụi trong giai đoạn này mang nhiều tính thử nghiệm công nghệ hơn là một thiết bị gia dụng tiện ích. Tuy nhiên, chính những bước khởi đầu còn nhiều giới hạn này đã đặt nền móng quan trọng cho sự bùng nổ và hoàn thiện vượt bậc của thế hệ robot lau nhà trong những năm sau đó.

Robot hút bụi đầu tiên của Dyson DC06

Giai đoạn 2015 - 2017: Lau sàn cơ bản và định vị thông minh cấp độ 1

Giai đoạn từ năm 2015 đến 2017 đánh dấu bước chuyển mình đầu tiên của robot hút bụi trên hành trình tiến hoá thành robot lau nhà toàn diện. Các nhà sản xuất bắt đầu nhận ra rằng chỉ hút bụi thôi là chưa đủ để đáp ứng nhu cầu làm sạch ngày càng cao trong các gia đình hiện đại. Vì vậy, tính năng lau sàn bằng khăn ẩm lần đầu tiên được tích hợp - tuy còn đơn giản nhưng đã mở ra một phân khúc sản phẩm mới: robot hút lau 2 trong 1.

Thay vì sử dụng cơ chế phun nước chủ động như hiện nay, các model robot thời kỳ này được trang bị một ngăn chứa nước nhỏ đi kèm tấm khăn microfiber phía dưới thân máy. Nước thấm ra khăn theo cơ chế thẩm thấu tự nhiên, không có hệ thống bơm hay điều tiết lưu lượng. Tuy nhiên, chỉ riêng việc có thể vừa hút bụi vừa lau sàn nhẹ đã giúp robot trở nên hữu dụng hơn nhiều so với thế hệ trước đó.

Điểm đột phá quan trọng nhất trong giai đoạn này nằm ở công nghệ điều hướng. Nếu trước đó robot chỉ "đi lòng vòng", thì nay một số mẫu tiên phong như Xiaomi Mi Robot Vacuum (2016) đã tích hợp cảm biến khoảng cách bằng laser (LDS - Laser Distance Sensor). Công nghệ LDS cho phép robot quét toàn bộ không gian xung quanh, từ đó xây dựng bản đồ 2D thời gian thực và di chuyển theo lộ trình tối ưu, tránh lặp đường và hạn chế bỏ sót. Đây được xem là cấp độ đầu tiên của định vị thông minh trên robot gia dụng.

Song song với LDS, các cảm biến bổ trợ như con quay hồi chuyển (gyroscope), cảm biến gia tốc (accelerometer), cảm biến chống rơi, và cảm biến tiệm cận cũng được trang bị đồng bộ, giúp robot điều hướng chính xác và an toàn hơn khi làm việc gần cầu thang, chân bàn hoặc vật thể nhỏ.

Cũng trong thời kỳ này, robot hút bụi lần đầu tiên được kết nối với điện thoại thông minh qua các ứng dụng như Mi Home, Ecovacs Home. Người dùng có thể khởi động máy từ xa, theo dõi lộ trình di chuyển theo thời gian thực, chọn vùng làm sạch, hoặc lên lịch vận hành tự động hàng ngày. Mặc dù trải nghiệm còn sơ khai, song đây là dấu mốc quan trọng mở đầu cho xu hướng “robot + app” vẫn còn duy trì và phát triển mạnh mẽ đến tận ngày nay.

Các mẫu robot tiêu biểu trong giai đoạn này có thể kể đến: Xiaomi Mi Robot Vacuum, Neato Botvac D85, Ecovacs Deebot N79 - đều là những sản phẩm đặt nền móng cho chuẩn mực thiết kế và vận hành của robot lau nhà hiện đại.

Thời kỳ 2015 - 2017 là bước ngoặt chuyển giao từ thiết bị hút bụi ngẫu nhiên sang mô hình robot bán tự động thông minh, vừa lau vừa hút, vừa biết quan sát không gian xung quanh. Đây chính là nền tảng kỹ thuật quan trọng để các thế hệ robot sau này vươn lên mạnh mẽ cả về phần cứng lẫn trí tuệ nhân tạo.

Giai đoạn trưởng thành (2018 - 2020): Lau thông minh, lập bản đồ đa tầng, thị giác máy tính ra đời

Nếu như giai đoạn 2015 - 2017 đánh dấu bước chuyển mình ban đầu của robot lau nhà thì ba năm tiếp theo (2018–2020) chính là giai đoạn thiết bị này bước vào thời kỳ trưởng thành - cả về công nghệ lẫn vị thế trên thị trường tiêu dùng. Đây là thời điểm mà robot hút bụi - lau nhà thực sự trở thành một công cụ làm sạch đáng tin cậy, được sử dụng rộng rãi tại các gia đình đô thị, đặc biệt là ở các quốc gia có mật độ nhà chung cư cao như Hàn Quốc, Trung Quốc, Singapore và Việt Nam.

Điểm nổi bật đầu tiên trong giai đoạn này là sự phát triển mạnh mẽ của hệ thống lau sàn chủ động. Các nhà sản xuất đã thay thế cơ chế thẩm thấu bị động bằng hệ thống bơm nước điện tử (electric pump). Thiết kế này cho phép kiểm soát chính xác lượng nước thấm ra khăn lau, tránh tình trạng ướt đẫm làm hỏng sàn gỗ, đồng thời đảm bảo hiệu quả làm sạch đồng đều trên các bề mặt khác nhau. Một số mẫu còn cho phép điều chỉnh ba mức độ nước, phù hợp cho từng loại vết bẩn hoặc điều kiện thời tiết.

Song song đó, khả năng lập bản đồ thông minh (smart mapping) tiếp tục được cải tiến. Nếu như trước kia robot chỉ lưu được một bản đồ tầng, thì nay các thiết bị cao cấp đã có thể ghi nhớ nhiều tầng khác nhau trong cùng một ngôi nhà. Khi người dùng chuyển robot lên tầng mới, thiết bị sẽ tự động nhận diện và hiển thị bản đồ phù hợp, giúp tiết kiệm thời gian thiết lập và cải thiện độ chính xác khi vận hành.

Một bước tiến quan trọng khác là sự ra đời của thị giác máy tính tích hợp AI (AI visual navigation). Thay vì chỉ dựa vào cảm biến khoảng cách và va chạm, robot bắt đầu được trang bị camera góc rộng hoặc cảm biến quang học để nhận diện vật thể. Công nghệ này giúp robot tránh được các chướng ngại nhỏ như dép đi trong nhà, dây sạc điện thoại, bát thức ăn cho thú cưng - những vật vốn rất dễ mắc kẹt ở các đời máy cũ. Một số model thậm chí còn phân loại được đối tượng (vật cứng, vật mềm, vật lăn) để tính toán đường đi phù hợp và an toàn hơn.

Mặt khác, trải nghiệm người dùng cũng được nâng lên một tầm cao mới. Các ứng dụng điều khiển từ xa qua điện thoại thông minh ngày càng hoàn thiện với giao diện trực quan, dễ dùng, tích hợp khả năng đặt vùng cấm, tạo khu vực ưu tiên, hoặc lập lịch làm sạch theo từng phòng. Người dùng có thể ngồi tại văn phòng và theo dõi robot hoạt động tại nhà theo thời gian thực, nhận cảnh báo nếu máy bị mắc kẹt hoặc thiếu nước.

Một loạt sản phẩm tiêu biểu trong thời kỳ này đã định hình chuẩn mực cho robot lau nhà thế hệ mới:

• Roborock S5 Max (2019) - robot đầu tiên kết hợp bơm điện tử và bản đồ đa tầng.

• Ecovacs Deebot Ozmo 950 – nổi bật với công nghệ định vị kết hợp laser và cảm biến siêu âm, khả năng lau riêng biệt từng phòng.

• iRobot Roomba i7+ - có tính năng tự đổ rác đầu tiên, đánh dấu bước đầu tự động hóa toàn trình.

Từ vị trí của một thiết bị hỗ trợ, robot lau nhà trong giai đoạn này đã vươn lên thành một thiết bị trung tâm của hệ sinh thái nhà thông minh, có khả năng học tập, tương tác và đưa ra phản hồi theo thời gian thực. Chính sự trưởng thành này đã mở đường cho cuộc cách mạng tự động hoá toàn diện diễn ra chỉ vài năm sau đó.

Các thiết bị dọn dẹp tự động ngày càng được nâng cấp để thông minh và hiệu quả hơn

Giai đoạn 2021–2024: Tự làm sạch, tự giặt khăn, AI học hành vi người dùng

Bắt đầu từ năm 2021, robot lau nhà bước vào một giai đoạn phát triển bùng nổ cả về công nghệ lẫn khả năng tự vận hành - thời kỳ được nhiều chuyên gia gọi là “cuộc cách mạng toàn năng” trong lĩnh vực tự động hoá dân dụng. Nếu như trước đây người dùng vẫn phải can thiệp thường xuyên như đổ bụi, giặt khăn, tiếp nước thì trong giai đoạn này, robot lau nhà bắt đầu thực sự “tự phục vụ chính nó”, vận hành gần như hoàn toàn độc lập với sự hỗ trợ tối thiểu từ con người.

Điểm nhấn đầu tiên là sự xuất hiện của dock sạc đa chức năng (All-in-One Dock), có thể kiêm luôn các nhiệm vụ như hút bụi bẩn từ khoang chứa bụi vào túi đựng rác, giặt sạch và sấy khô khăn lau, tự động bơm nước sạch và xả nước bẩn, thậm chí một số model còn hỗ trợ tự làm sạch đường ống dẫn nước. Tất cả những quy trình mà trước kia phải thực hiện thủ công thì nay được lập trình và vận hành hoàn toàn tự động.

Điểm đột phá tiếp theo nằm ở cơ chế lau sàn cải tiến. Các robot cao cấp không còn dùng khăn lau kéo đơn thuần như trước, mà sử dụng các mô-đun lau rung hoặc lau xoay kép, mô phỏng chuyển động chà sàn của tay người. Một số dòng máy như Roborock S7, Ecovacs T20, Dreame L10s Ultra sở hữu tần số rung lên tới 3000–4000 lần/phút hoặc sử dụng đôi bàn lau tròn quay ngược chiều, giúp làm sạch hiệu quả vết bẩn cứng đầu như cà phê khô, nước trái cây, dầu mỡ loang.

Ngoài ra, một cải tiến nhỏ nhưng rất thực dụng là khả năng nâng giẻ lau tự động khi robot di chuyển từ sàn cứng sang thảm. Bằng cảm biến áp suất hoặc cảm biến quang học, robot sẽ phát hiện chất liệu thảm và tự động nâng module lau lên, tránh làm ướt bề mặt nhạy cảm này - điều mà các thế hệ trước không thể xử lý.

Không chỉ mạnh về phần cứng, robot lau nhà giai đoạn này còn được nâng cấp mạnh mẽ ở phần mềm và trí tuệ nhân tạo. Một số model cao cấp tích hợp AI nhận diện không gian bằng camera góc rộng + đèn chiếu sáng (AI Vision), giúp robot có thể phân biệt các loại vật thể như dép, đồ chơi trẻ em, dây sạc, chân bàn, bát ăn của thú cưng… Từ đó, thiết bị không chỉ tránh va chạm mà còn lựa chọn đường đi tối ưu trong thời gian thực.

Đặc biệt, nhiều dòng robot mới được thiết kế để học hành vi người dùng - thông qua dữ liệu lịch sử sử dụng, bản đồ nhiệt khu vực bẩn, và thời gian sinh hoạt trong ngày. Từ đó, robot có thể đưa ra gợi ý thông minh: nên làm sạch khu vực nào trước, lúc nào là thời điểm tối ưu để bắt đầu, hoặc tự động tránh làm việc vào giờ nghỉ trưa nếu nhận thấy người dùng hay ở nhà thời điểm đó.

Một số đại diện tiêu biểu trong giai đoạn này bao gồm:

• Roborock S7 MaxV Ultra: sở hữu camera AI kép, dock giặt khăn tự động, hỗ trợ video call từ xa để kiểm tra nhà.

• Dreame L10s Ultra: tích hợp sấy khăn, giặt nước nóng, nhận diện vật cản bằng AI 3D.

• Ecovacs Deebot T20 Omni: hệ thống dock thông minh, giặt khăn nước nóng 55 độ C, chống vi khuẩn và mùi hôi.

Cũng trong giai đoạn này, chuẩn mực vệ sinh của robot lau nhà dần tiệm cận với con người – không chỉ làm sạch, mà còn phân loại vết bẩn, thay đổi lực hút/lau tương ứng, và liên tục tối ưu lộ trình vận hành. Hệ sinh thái nhà thông minh cũng được mở rộng mạnh mẽ, khi robot có thể kết nối với hệ thống điều hoà, đèn chiếu sáng, cảm biến chất lượng không khí để phối hợp vận hành, chẳng hạn: lau sàn và bật lọc không khí cùng lúc nếu phát hiện bụi mịn tăng cao.

Có thể nói, từ năm 2021 đến nay là thời kỳ mà robot lau nhà đã thực sự "tự chủ", thực hiện vai trò không chỉ là thiết bị làm sạch mà còn là một thành phần thông minh, tự động và linh hoạt trong tổ hợp ngôi nhà hiện đại.

Năm 2025 và thời gian tới: Robot lau nhà thành trợ lý gia đình thông minh

Bước sang năm 2025, ngành công nghiệp robot lau nhà tiếp tục cho thấy những bước tiến ngoạn mục, vượt xa phạm vi của một thiết bị làm sạch đơn thuần. Dưới tác động tổng hòa của trí tuệ nhân tạo thế hệ mới, công nghệ thị giác máy tính (computer vision) và xu hướng hội tụ IoT, robot lau nhà đang dần trở thành trợ lý gia đình thông minh - một “cánh tay tự động” thực thụ trong ngôi nhà số hóa.

Các dòng robot cao cấp ra mắt trong quý I năm 2025 đã tích hợp AI học sâu (deep learning) để không chỉ nhận diện vật cản mà còn hiểu được ngữ cảnh sử dụng: đâu là khu vực có trẻ em chơi đùa, đâu là nơi thường bẩn vào buổi sáng (gần cửa ra vào, bàn ăn), hay thậm chí dự đoán thời điểm có khả năng đổ vỡ chất lỏng cao (giờ ăn tối, giờ nấu ăn).

Robot như Roborock S8 MaxV Ultra hay Ecovacs X5 Omni AI đã có thể tự đề xuất lịch trình làm sạch tối ưu theo tuần, phân tích mức độ bụi bẩn dựa trên dữ liệu quá khứ, thời tiết, mật độ người di chuyển trong nhà và các cảm biến gắn tại khu vực.

Một trong những điểm đáng chú ý trong năm 2025 là sự phát triển của giao tiếp giọng nói tự nhiên (Natural Language Processing - NLP). Robot không chỉ nhận lệnh đơn giản như “bắt đầu lau” mà đã có thể hiểu các câu phức như:

“Tối nay có khách, lau kỹ khu bếp và sảnh trước giúp tôi, đừng đụng vào phòng trẻ con.”

Tại thị trường Việt Nam, nhiều sản phẩm lần đầu tiên được tích hợp nhận diện giọng nói tiếng Việt thông qua trợ lý ảo nội địa hoặc nâng cấp từ Amazon Alexa và Google Assistant. Điều này giúp robot phù hợp hơn với thói quen và ngôn ngữ bản địa, xóa đi rào cản công nghệ trong các gia đình phổ thông.

Một số nền tảng nhà thông minh đã cho phép lập “ngữ cảnh thông minh (smart scenario)” như: "6h sáng – mở rèm, bật robot lau sàn phòng bếp, đun nước pha trà, mở nhạc nhẹ."

Tầm nhìn 2025–2030: Mở rộng chức năng, tích hợp đa nhiệm

Năm 2025 cũng là cột mốc đầu tiên mà các hãng lớn như Samsung, LG, Dreame, Xiaomi bắt đầu thử nghiệm robot gia đình đa năng, kết hợp nhiều tính năng như:

• Làm sạch (lau + hút)

• Trông nhà, gửi video trực tiếp

• Cảnh báo khói, khí gas

• Giao tiếp - chăm sóc người lớn tuổi

Thậm chí, một số concept robot còn có cánh tay gắp nhỏ, có thể hỗ trợ thu gom rác cứng, mở cửa, hoặc đưa vật dụng nhẹ cho người dùng - mô hình này đang được thử nghiệm tại Nhật Bản, Hàn Quốc và một số viện dưỡng lão thông minh.

Chỉ trong vòng hơn một thập kỷ, robot lau nhà đã trải qua hành trình đáng kinh ngạc, từ thiết bị ngẫu nhiên “đi lạc”, đến công cụ làm sạch bán tự động và nay đang trở thành trung tâm điều hành vệ sinh – môi trường sống trong nhà. Bước sang năm 2025, cuộc chơi đã vượt khỏi “tính năng phần cứng” để chuyển sang cuộc đua về trí tuệ, ngữ cảnh, và cá nhân hóa trải nghiệm.