Bản rập – dấu nối giữa di sản và sáng tạo đương đại

Phượng chầu hoa cúc - chạm khắc trên tháp Báo Nghiêm chùa Bút Tháp (Bắc Ninh) - thế kỷ 17

Bản rập – dấu nối giữa di sản và sáng tạo đương đại

Hơn một thế kỷ trước, cùng với những chuyến khảo cứu của người Pháp, kỹ thuật làm bản rập xuất hiện ở Việt Nam. Mục đích ban đầu rất giản dị: Tạo những bản in trung thực tỉ lệ 1/1 từ văn bia, giúp các nhà nghiên cứu tiếp tục phân tích khi đã rời di tích. Nhờ đó, Viện Viễn Đông Bác Cổ (EFEO) đã để lại một kho tư liệu văn bia đồ sộ – hôm nay vẫn là nguồn dữ liệu quý giá cho giới sử học, mỹ thuật học và bảo tồn di sản. Nhưng giá trị của bản rập không chỉ nằm ở chức năng lưu giữ thông tin. Khi được vận dụng vào nghiên cứu mỹ thuật, đặc biệt từ thập niên 1960 tại Viện Mỹ thuật và sau này trong đào tạo của Khoa Lý luận, Lịch sử và Phê bình mỹ thuật (Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam), bản rập trở thành chiếc “kính lúp” phóng đại những tinh hoa của hoa văn, họa tiết cổ. Những đường chạm trên đá, nét khắc trên gỗ hay hoa văn gốm sứ hiện lên sắc nét, như thể người quan sát đang đứng giữa không gian hàng trăm năm trước.

Bản rập hoa sen thành bậc ở Lam Kinh (Thanh Hoá) - thế kỷ 15

Với sinh viên mỹ thuật, bản rập không chỉ là bài tập thực hành, mà còn là cuộc đối thoại với bàn tay và trí óc của người thợ xưa. Trong từng nhát búa, từng đường khắc, họ đọc được tư duy thẩm mỹ, kỹ năng thủ công và cả những ẩn ý văn hóa mà cha ông gửi gắm. Từ đó, bản rập trở thành điểm xuất phát cho sáng tạo mới: nhiều họa tiết cổ được tái sinh trong thiết kế ứng dụng, mỹ thuật đương đại, thậm chí trong các sản phẩm công nghiệp sáng tạo.

Triển lãm “Bản rập trong nghiên cứu và sáng tạo mỹ thuật” diễn ra ngày 18/8/2025 tại Bảo tàng Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam nhân dịp kỷ niệm 100 năm Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam và 47 năm thành lập Khoa Lý luận, Lịch sử và Phê bình mỹ thuật, chính là lát cắt sinh động của dòng chảy ấy. 50 bản rập được giới thiệu là kết quả của nhiều thế hệ giảng viên, sinh viên và học viên cao học, không chỉ là tư liệu khoa học, mà còn là tác phẩm nghệ thuật độc lập, mang trong mình cả chiều sâu lịch sử lẫn vẻ đẹp thị giác.

Bản rập, vì thế, không chỉ là “bản sao” của di sản, mà là bản ghi cảm xúc và tri thức, là phương tiện để quá khứ trò chuyện với hiện tại, để di sản trở thành mạch nguồn sáng tạo của mỹ thuật Việt hôm nay.