![]() |
Trải nghiệm sống cùng máy – không phải lúc nào cũng dễ chịu
Khi máy móc trở nên "thông minh", chúng bắt đầu hành động mà không cần bạn ra lệnh. Đèn tự bật khi thấy người, máy lạnh tự điều chỉnh nhiệt độ, tủ lạnh thông minh nhắn bạn mua sữa. Nghe như thiên đường? Không hẳn. Vì một ngày bạn sẽ nhận ra: thứ bạn mất dần không phải là thời gian – mà là quyền được ra quyết định.
Một nghiên cứu đăng trên SpringerLink cho thấy trải nghiệm tự động hóa của con người bị chi phối bởi cảm xúc, lòng tin và cảm giác kiểm soát. Khi một thiết bị tự động “đoán ý” nhưng đoán sai, ta thấy phiền. Khi nó hành động quá nhanh, ta thấy bất an. Và khi nó quyết định thay, ta bắt đầu nghi ngờ chính mình.
Tự động hóa tốt không chỉ nằm ở khả năng “làm thay” mà phải biết “làm đúng lúc, đúng chỗ, đúng người”. Không có thứ công nghệ nào đủ thông minh nếu nó làm người dùng thấy mình… vô dụng.
![]() |
Bài học từ một người từng bị máy làm khó
Tôi từng viết phần mềm điều khiển đèn thông minh bật khi có người bước vào phòng. Mọi chuyện suôn sẻ – cho đến khi con mèo nhà tôi dạo ngang, khiến đèn chớp sáng lúc 3 giờ sáng. Mẹ tôi giật mình tưởng có... ma. Hậu quả: tôi phải viết lại thuật toán, thêm "chế độ né mèo".
Câu chuyện nghe buồn cười, nhưng là bài học thực tế: công nghệ không chỉ phục vụ chức năng, mà phải thấu cảm người dùng. Máy không hiểu tâm lý, thì chỉ là công cụ nửa mùa.
Chúng ta cần một thế hệ tự động hóa mới – không chỉ nhanh hơn, mạnh hơn, mà biết lắng nghe hơn. Một chiếc máy thông minh không nên khiến người già cảm thấy bất an, không nên khiến người trẻ thấy mất quyền tự chủ, và chắc chắn không nên khiến ai đó phải hỏi lại chính mình: "Ủa, tôi còn quan trọng không?"
![]() |
Tiện đâu chưa thấy, thấy lo trước rồi!
Nếu ai hỏi “Tự động hóa nhà ở tại Việt Nam đang phát triển ra sao?” thì xin trả lời ngắn gọn: “Đang lên... nhưng lên kiểu cá chép học bay.” Tức là bay thì có, nhưng bay loạng choạng, chạm trần là rớt.
Người Việt mình rất nhanh nhạy với cái mới – không ít gia đình ở thành thị đã đầu tư hệ thống nhà thông minh: cảm biến cửa, máy lọc không khí, đèn bật theo giọng nói, camera theo dõi, rèm cửa tự kéo khi trời nắng... nghe thôi đã thấy sang. Nhưng thực tế thì sao?
![]() |
Một giám đốc khởi nghiệp công nghệ, khoe hệ thống điều khiển đèn bằng giọng nói. Ngặt cái là mỗi lần vợ ảnh nói "tắt đèn đi", thiết bị lại chơi trò “nghe chọn lọc” – chỉ nghe lệnh anh, còn giọng vợ thì… "lơ đẹp". Kết quả: vợ thì bực, nhà thì vẫn sáng choang, còn anh thì bị mắng vì “thiết kế theo kiểu gia trưởng”.
Hay như cụ bà hàng xóm được con cháu lắp cho hệ thống mở cửa bằng vân tay và app điện thoại. Khổ nỗi bà không dùng điện thoại thông minh, còn vân tay thì mòn do… bóc tỏi nhiều năm. Cuối cùng bà vẫn mang theo chìa khóa cơ, như một bảo hiểm niềm tin.
Đấy, công nghệ không có lỗi – lỗi là chúng ta chạy theo xu hướng mà quên kiểm tra độ phù hợp. Sự tiện lợi chỉ thật sự có ý nghĩa khi nó đến từ sự thấu hiểu người dùng, chứ không phải từ quảng cáo “AI biết hết, làm hết, lo hết cho bạn”.
Một người từng phát triển hệ thống nhà thông minh rút ra bài học rõ ràng: tự động hóa dân dụng phải bắt đầu từ nhu cầu thật, không phải từ giấc mơ viễn tưởng. Phải thiết kế sao cho bà cụ vẫn mở được cửa, con mèo không làm bật đèn và vợ chồng không cãi nhau vì... đèn không nghe lời.
![]() |
Công nghệ thông minh phải khiến con người cảm thấy được trao quyền, chứ không phải bị thay thế. Còn nếu người dùng phải "học lại cách sống" chỉ để sống chung với máy, thì đó là thất bại của nhà phát triển – chứ không phải do người dùng “thiếu cập nhật”.
![]() |
Đừng để công nghệ thông minh hơn... cảm xúc người
Muốn công nghệ tự động hóa dân dụng thực sự “vào đời” tại Việt Nam, cả nhà phát triển lẫn người tiêu dùng đều cần tỉnh táo hơn một chút – và… chân thành hơn một chút.
Với người tiêu dùng, hãy chọn sản phẩm theo nhu cầu thực tế, chứ đừng chạy theo hào nhoáng. Hãy tự hỏi: “Mình cần thứ này vì nó tiện, hay vì nó đang hot?” Đừng ngại chọn loại đơn giản, ít tính năng nhưng làm đúng điều mình cần, hơn là mua về rồi “tắt tính năng để đỡ bực mình”.
![]() |
Với nhà phát triển, lời khuyên là: đừng cố làm sản phẩm vĩ đại nếu bạn chưa hiểu kỹ một người dùng cụ thể. Hãy đi thực tế, hỏi người dùng thật, và thử sống như họ. Công nghệ “made in Việt Nam” không chỉ nên hiểu tiếng Việt, mà còn phải hiểu... tâm lý người Việt.
Tương lai tự động hóa dân dụng tại Việt Nam sẽ không nằm ở “AI vạn năng” hay “nhà thông minh toàn diện”, mà ở chỗ: mọi thiết bị biết khi nào nên làm, khi nào nên... im lặng. Máy móc càng thông minh, con người càng phải giữ quyền quyết định. Đó là ranh giới mong manh giữa tiện nghi và bất tiện – giữa được phục vụ và bị điều khiển.
Ngân Hà