Với mục tiêu giảm thiểu phát thải carbon và hướng đến một tương lai bền vững, phát triển giao thông xanh đã trở thành chiến lược quan trọng của nhiều quốc gia trên thế giới. Việt Nam cũng không phải là ngoại lệ khi đang nỗ lực không chỉ thúc đẩy nền kinh tế xanh mà còn giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường. Để hiểu rõ hơn về tầm quan trọng cũng như những giải pháp cần thiết trong việc phát triển giao thông xanh tại Việt Nam, phóng viên Tự động hóa Ngày nay có cuộc trao đổi với chuyên gia kinh tế, PGS. TS Ngô Trí Long về vấn đề này.
 |
| Chuyên gia kinh tế, PGS. TS Ngô Trí Long |
Phát triển giao thông xanh đóng vai trò then chốt trong việc đạt được mục tiêu cân bằng phát thải khí nhà kính vào năm 2050 (net-zero emissions). Vậy theo ông, để phát triển giao thông xanh, yếu tố nào là quan trọng nhất trong việc triển khai các chính sách?
PGS.TS. Ngô Trí Long: Để phát triển giao thông xanh, yếu tố quan trọng nhất trong việc triển khai các chính sách, theo tôi, là sự đồng bộ giữa chính sách và hạ tầng kỹ thuật, cụ thể như sau:
Hạ tầng kỹ thuật phù hợp, phát triển giao thông xanh đòi hỏi hạ tầng dành riêng cho xe đạp, xe buýt điện, trạm sạc cho xe điện,... Nếu không có hạ tầng đồng bộ, chính sách sẽ khó đi vào thực tiễn.
Cam kết chính trị và sự quyết tâm của chính quyền các nhà lãnh đạo phải thực sự coi giao thông xanh là ưu tiên chiến lược để huy động nguồn lực và tạo động lực cho các bộ ngành phối hợp thực hiện.
Cơ chế tài chính và hỗ trợ người dân/doanh nghiệp cần có chính sách ưu đãi thuế, trợ giá, tín dụng xanh để người dân có thể tiếp cận phương tiện xanh và doanh nghiệp có động lực đầu tư.
Thay đổi nhận thức cộng đồng người dân cần hiểu lợi ích của giao thông xanh để tự nguyện thay đổi hành vi di chuyển, chứ không chỉ phụ thuộc vào mệnh lệnh hành chính.
Ứng dụng công nghệ và dữ liệu số giao thông xanh phải gắn với quản lý thông minh, quy hoạch linh hoạt và hệ thống giao thông tích hợp sử dụng dữ liệu lớn.
Tóm lại, chính sách chỉ hiệu quả khi đi kèm với đầu tư hạ tầng, cam kết của chính quyền, cơ chế tài chính hợp lý và sự tham gia tích cực của người dân.
Công nghệ đóng vai trò như thế nào trong quá trình phát triển giao thông xanh, thưa ông?
PGS.TS. Ngô Trí Long: Trong quá trình phát triển giao thông xanh, công nghệ giữ vai trò trung tâm, là đòn bẩy then chốt để hiện thực hóa mục tiêu phát triển bền vững, giảm phát thải khí nhà kính, tiết kiệm năng lượng và bảo vệ môi trường.
Công nghệ giúp giảm phát thải và ô nhiễm, giúp thay thế các phương tiện sử dụng nhiên liệu hóa thạch bằng phương tiện chạy điện, năng lượng tái tạo, từ đó giảm lượng khí CO₂ và các chất gây ô nhiễm không khí. Tăng hiệu quả năng lượng nhờ các giải pháp công nghệ như động cơ điện, hệ thống tái tạo năng lượng phanh, xe thông minh,... hiệu suất sử dụng năng lượng được tối ưu hóa.
Thúc đẩy chuyển đổi số và quản lý thông minh các nền tảng dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo, Internet vạn vật (IoT) giúp xây dựng hệ thống giao thông thông minh, giảm ùn tắc và tiêu thụ nhiên liệu.
Phát triển hạ tầng thân thiện môi trường công nghệ hỗ trợ thiết kế, vận hành các tuyến đường, nhà ga, bãi đỗ xe,... theo hướng tiết kiệm năng lượng và ít tác động đến môi trường. Tạo điều kiện chuyển dịch thói quen người dùng các ứng dụng công nghệ số (app gọi xe, đặt vé, chia sẻ xe đạp điện...) thúc đẩy thói quen sử dụng phương tiện công cộng và phương tiện xanh.
 |
| Chính sách Phát triển giao thông xanh chỉ hiệu quả khi đi kèm với đầu tư hạ tầng, cam kết của chính quyền. Ảnh minh họa |
Ông có thể chia sẻ về những công nghệ nổi bật ứng dụng trong giao thông xanh?
PGS.TS Ngô Trí Long: Theo tôi, những công nghệ nổi bật có thể ứng dụng trong giao thông xanh gồm: Công nghệ phương tiện điện và hybrid gồm xe máy, ô tô, xe buýt điện; xe hybrid kết hợp động cơ xăng và điện – đây là giải pháp phổ biến trong giai đoạn chuyển tiếp; Công nghệ pin và trạm sạc pin lithium-ion, pin thể rắn (solid-state); hệ thống sạc nhanh, sạc không dây giúp mở rộng phạm vi sử dụng phương tiện xanh; Trí tuệ nhân tạo (AI) và dữ liệu lớn (Big Data) ứng dụng trong quản lý giao thông đô thị, điều phối luồng xe, cảnh báo tắc đường, tối ưu hóa tuyến đường di chuyển; Giao thông thông minh (ITS) hệ thống quản lý vận tải tích hợp, kết nối phương tiện, cơ sở hạ tầng và con người để giảm thiểu tai nạn và ô nhiễm; Ứng dụng gọi xe và chia sẻ phương tiện công nghệ chia sẻ xe đạp điện, xe máy điện; các nền tảng gọi xe công nghệ giúp giảm lượng xe cá nhân lưu thông; Năng lượng tái tạo tích hợp năng lượng mặt trời, gió vào trạm sạc hoặc xe điện (ví dụ như xe bus điện dùng điện mặt trời) để giảm thêm phát thải từ khâu cung cấp năng lượng.
Vậy theo ông, có những thách thức nào trong việc áp dụng các giải pháp công nghệ vào giao thông xanh tại Việt Nam?
PGS.TS. Ngô Trí Long: Việc áp dụng các giải pháp công nghệ vào giao thông xanh tại Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức, cụ thể như:
Hệ thống trạm sạc điện cho xe ô tô và xe máy điện còn hạn chế, phân bổ không đều, đặc biệt là ở các tỉnh ngoài đô thị lớn. Giao thông đô thị chưa được thiết kế phù hợp với các phương tiện xanh như xe đạp, xe buýt điện, khiến việc di chuyển còn bất tiện.
Chi phí đầu tư cao xe điện và các công nghệ thân thiện môi trường thường có giá thành cao hơn so với xe sử dụng nhiên liệu truyền thống. Doanh nghiệp và người dân còn e ngại đầu tư vì thời gian hoàn vốn dài, chi phí bảo trì và thay thế linh kiện chưa rõ ràng.
Thiếu chính sách hỗ trợ mạnh mẽ các chính sách ưu đãi thuế, hỗ trợ vay vốn, khuyến khích nghiên cứu – phát triển trong lĩnh vực giao thông xanh chưa thực sự hấp dẫn hoặc thiếu tính thực thi. Thiếu cơ chế phối hợp hiệu quả giữa các ngành (giao thông, môi trường, công thương…) trong việc triển khai công nghệ mới.
Bên cạnh đó, nhiều người dân vẫn ưu tiên lựa chọn phương tiện cá nhân chạy xăng do thói quen, tâm lý e ngại thay đổi và chưa thấy rõ lợi ích kinh tế từ phương tiện xanh. Nhận thức về môi trường tuy có cải thiện nhưng chưa tạo được sức ép đủ lớn để thúc đẩy hành vi tiêu dùng bền vững.
Ngoài ra, phần lớn thiết bị, linh kiện, công nghệ phục vụ giao thông xanh vẫn phải nhập khẩu, dẫn đến phụ thuộc và tăng chi phí. Doanh nghiệp trong nước còn ít đầu tư vào R&D (nghiên cứu và phát triển) công nghệ sạch, sản phẩm còn thiếu tính cạnh tranh so với hàng ngoại.
Trong bối cảnh Việt Nam đang nỗ lực đạt mục tiêu tăng trưởng xanh, ông có lời khuyên nào dành cho các nhà quản lý và doanh nghiệp trong việc thúc đẩy giao thông xanh?
PGS.TS. Ngô Trí Long: Với quan điểm cá nhân tôi, theo tôi, nhà quản lý (cơ quan nhà nước, chính quyền địa phương) cần ban hành các chính sách khuyến khích sử dụng phương tiện thân thiện với môi trường như xe điện, xe đạp, xe buýt công nghệ cao (nhiên liệu sạch hoặc điện), thông qua miễn giảm thuế, lệ phí, hỗ trợ đầu tư hạ tầng. Phát triển hạ tầng đồng bộ, quy hoạch và đầu tư hạ tầng giao thông xanh như trạm sạc điện, làn đường riêng cho xe đạp và xe buýt, bãi đỗ thông minh. Tăng cường kiểm soát khí thải áp dụng các tiêu chuẩn khí thải nghiêm ngặt hơn đối với xe cơ giới; từng bước loại bỏ phương tiện cũ, gây ô nhiễm cao. Đẩy mạnh truyền thông, giáo dục nâng cao nhận thức cộng đồng về lợi ích của giao thông xanh và trách nhiệm của mỗi người dân trong việc giảm phát thải carbon. Thúc đẩy hợp tác công - tư huy động nguồn lực xã hội hóa trong đầu tư phát triển giao thông công cộng và giao thông xanh thông qua cơ chế PPP (đối tác công tư).
Đối với doanh nghiệp (đặc biệt trong lĩnh vực vận tải và sản xuất ô tô - xe máy) cần thiết đầu tư chuyển đổi đội xe vận tải, xe giao hàng sang xe điện hoặc sử dụng nhiên liệu sinh học. Ứng dụng công nghệ để tối ưu hành trình, giảm quãng đường và thời gian vận chuyển, từ đó giảm tiêu thụ nhiên liệu. Nghiên cứu và đổi mới sáng tạo phát triển sản phẩm xanh như xe điện, pin tái tạo, công nghệ sạc nhanh,... phù hợp với điều kiện Việt Nam. Cam kết phát triển bền vững tham gia vào các chương trình giảm phát thải và xây dựng báo cáo phát triển bền vững minh bạch.
Việc thúc đẩy giao thông xanh cần sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà nước, doanh nghiệp và người dân, từ chính sách vĩ mô đến hành vi tiêu dùng hàng ngày. Đây cũng là một hướng đi giúp Việt Nam không chỉ cải thiện môi trường mà còn nâng cao năng lực cạnh tranh trong dài hạn.
Trân trọng cảm ơn ông!
