Cách mạng công nghiệp 4.0 và đại dịch Covid-19 đã và đang thúc đẩy các doanh nghiệp Việt Nam sử dụng mạnh mẽ kênh trực tuyến nhằm tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Nhận định này được đưa ra tại hội thảo khoa học quốc gia “Phát triển thương mại điện tử (TMĐT) Việt Nam trong kỷ nguyên số” diễn ra vào ngày 4/11/2020 do trường Đại học Thương mại phối hợp với Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương) tổ chức.
Hội thảo khoa học quốc gia “Phát triển thương mại điện tử Việt Nam trong kỷ nguyên số” thu hút sự tham gia của nhiều nhà khoa học, giảng viên, doanh nghiệp,… và nhiều sinh viên trong trường quan tâm lĩnh vực này.
Ngày 3/6/2020, Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 749/QĐ-TTg phê duyệt “Chương trình Chuyển đổi số quốc gia đến năm 2025, định hướng đến năm 2030”. Trong đó, chương trình Chuyển đổi số quốc gia nhằm mục tiêu kép là vừa phát triển chính phủ số, kinh tế số, xã hội số, vừa hình thành các doanh nghiệp công nghệ số Việt Nam có năng lực đi ra toàn cầu, với một số chỉ số cơ bản. Việt Nam đặt mục tiêu thuộc nhóm 50 nước dẫn đầu về Chính phủ điện tử (EGDI).
Không thể phủ nhận rằng sau ảnh hưởng của đại dịch Covid-19, chưa bao giờ hoạt động ứng dụng TMĐT trong kinh doanh được nhắc tới và thực hiện nhiều như hiện nay. Trong Kế hoạch tổng thể phát triển TMĐT quốc gia giai đoạn 2021 – 2025 được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 645/QĐ-TTg ngày 15 tháng 5 năm 2020 cũng xác định rõ vai trò của TMĐT sẽ là một trong các lĩnh vực tiên phong của nền kinh tế số, giúp doanh nghiệp nâng cao sức cạnh tranh, phát triển thị trường xuất khẩu, đồng thời sẽ là công cụ hữu hiệu trợ giúp doanh nghiệp Việt Nam vượt qua khó khăn, thúc đẩy phát triển sau đại dịch Covid-19.
Theo PGS.TS Phan Thế Công – Bộ môn kinh tế học – trường Đại học Thương mại, Việt Nam là một trong những quốc gia bị tấn công mạng nhiều nhất và cũng dễ bị tổn thương khi bị tấn công mạng. Vẫn còn thách thức lớn như: Hạ tầng viễn thông chưa đáp ứng được nhiều các yêu cầu của kinh tế số; hệ thống dữ liệu ở Việt Nam còn phân tán, chưa chia sẻ và kết nối liên thông; bảo đảm an ninh mạng, bảo mật, an toàn thông tin ở Việt Nam còn đối mặt với nhiều nguy cơ và rủi ro.
Ông Nguyễn Trần Hưng – Trưởng Khoa Hệ thống thông tin kinh tế và TMĐT, trường Đại học Thương mại cho rẳng thị trường TMĐT Việt Nam vẫn còn nhiều tồn tại, hạn chế. Một là, niềm tin của người tiêu dùng với các giao dịch trực tuyến chưa cao, biểu hiện rõ nhất là hầu hết giao dịch TMĐT tại Việt Nam hiện nay chủ yếu sử dụng hình thức COD (thanh toán khi nhận hàng).
Hai là, thất thu thuế trong TMĐT. Thực tế, nhiều năm nay, cơ quan quản lý nhà nước đã nhận diện rõ thuế trong TMĐT là một nguồn thu lớn, nhưng đến nay vẫn còn có những khó khăn nhất định trong việc triển khai các giải pháp thu thuế TMĐT thật sự hiệu quả, dẫn đến đóng góp của TMĐT cho ngân sách nhà nước vẫn rất hạn chế.
Ba là, các vấn đề về hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng,… Lấy ví dụ, vụ việc bản đồ “lưỡi bò” được bán trên Shopee và sau đó cơ quan chức năng cũng thu giữ 30 thùng hàng có bản đồ “lưỡi bò” bán trên Shopee.
TMĐT tại Việt Nam đang phát triển ra sao?
Khi dịch Covid-19 bùng phát tại Việt Nam, các ứng dụng mua hàng trực tuyến lên ngôi khi con người đều giao dịch trên các trang như Lazada, Shopee, Tiki,…
Tuy nhiên, trong những năm gần đây, TMĐT ở Việt Nam đã có những bước phát triển tăng tốc thần kỳ khi trở thành một trong những thị trường TMĐT tăng trưởng nhanh nhất ở khu vực Đông Nam Á. Điều này được thể hiện rõ, theo Báo cáo e-Conomy Southeast Asia 2019 do Google, Temasek cùng với đối tác Bain & Company thực hiện: Việt Nam và Indonesia là 2 thị trường có sự tăng trưởng đột phá trong xu hướng phát triển nền kinh tế số so với các quốc gia còn lại trong khu vực Đông Nam Á, tốc độ tăng trưởng vượt mức 40%/năm, trong khi những quốc gia còn lại tăng trưởng từ 20 – 30% hàng năm.
Báo cáo cũng cho thấy, trong năm 2019, nền kinh tế số tại Việt Nam đạt 12 tỷ USD và dự báo có triển vọng bứt phá lên 43 tỷ USD vào năm 2025, bao gồm các lĩnh vực TMĐT, du lịch trực tuyến, truyền thông trực tuyến và gọi xe công nghệ. Trong đó TMĐT được dự đoán đạt doanh số 23 tỷ USD vào năm 2025.
Ông Nguyễn Trần Hưng cho biết: Điểm sáng và đáng chú ý nhất của thị trường TMĐT Việt Nam trong thời gian qua là sự tham gia sâu hơn, rộng hơn và ganh đua mạnh mẽ của các doanh nghiệp (DN) nước ngoài tham gia vào thị trường TMĐT Việt Nam. Cụ thể, SBI Holdings của Nhật Bản rót thêm vào Sendo 51 triệu USD đầu năm 2018. Cũng trong năm 2018, Alibaba đầu tư thêm 2 tỷ USD vào Lazada Đông Nam Á và SEA tăng thêm 1.200 tỷ đồng tương đương 50 triệu USD vốn điều lệ cho Shopee Việt Nam. Sự kiện này đánh dấu sự quyết tâm cạnh tranh của các DN nước ngoài trong cuộc chiến giành thị phần tại thị trường Việt Nam – thị trường được dự báo có thể đạt giá trị lên tới 10 tỷ USD vào năm 2020 và tăng trưởng hơn 30% mỗi năm.
TS. Lê Trung Hiếu – trường Đại học Kinh tế (Đại học Đà Nẵng) nhấn mạnh: “Đại dịch tạo đà và đẩy mạnh hoạt động TMĐT của DN Việt Nam, khi khách hàng ở nhiều nơi trên thế giới và Việt Nam không còn cách nào khác, buộc phải ngồi trước màn hình máy tính để tìm kiếm sản phẩm và thực hiện các giao dịch mua bán, thanh toán qua các thiết bị điện tử,… Do đó, kỳ vọng thúc đẩy thị trường TMĐT Việt Nam có thể phát triển nhanh, mạnh hơn trong thời gian tới”.
Đơn cử, trong lĩnh vực thanh toán, TS. Đặng Hương Giang – Khoa tài chính ngân hàng, trường Đại học Kinh tế Kỹ thuật Công nghiệp cho rằng: Sự bùng nổ và lan toả của khoa học công nghệ, sự thay đổi trong xu hướng sản xuất, tiêu dùng, đòi hỏi từ chính sự sống còn của ngay bản thân ngân hàng đã làm cho quá trình tiến tới ngân hàng số của các ngân hàng thêm mạnh mẽ hơn trước.
Dưới góc nhìn của một doanh nghiệp, ông Nguyễn Trường Phi – Giám đốc Công ty Cổ phần công nghệ Maxbuy cho biết, việc tự động hoá quy trình bán hàng tạo ra cơ hội bán hàng hoặc nuôi dưỡng cơ hội bán hàng mới, tăng trải nghiệm của khách hàng đối với doanh nghiệp trên môi trường số; giảm thiểu sự phụ thuộc về chi phí cũng như việc mang về khách hàng mới từ các kênh quảng cáo,…
Trước thực tế đó, để khắc phục những hạn chế của TMĐT Việt Nam và thúc đẩy hơn nữa sự phát triển TMĐT trong thời gian tới, TS. Ngô Tuấn Anh – trường Đại học Kinh tế Quốc dân cho rằng cần thực hiện đồng bộ nhiều giải pháp.
Cụ thể, Chính phủ và DN cần tiếp tục hoàn thiện hạ tầng cho TMĐT phát triển, hoàn thiện mô hình thanh toán TMĐT, xây dựng hệ thống giám sát và quản lý hoạt động trên môi trường trực tuyến,… nhằm tận dụng tối đa những lợi ích mà TMĐT đem lại trong việc quảng bá sản phẩm, định vị thương hiệu, kết nối khách hàng và tìm kiếm thị trường để mở rộng mạng lưới kinh doanh.
Bên cạnh đó, Chính phủ cần có một chiến lược được hoạch định rõ ràng trong việc chống lại vi phạm quyền sở hữu trí tuệ, đặc biệt trên môi trường mạng, đảm bảo an ninh an toàn mạng. Mặt khác, cần đẩy mạnh tuyên truyền thực thi quyền sở hữu trí tuệ tới cộng đồng DN và người dân, phổ biến các cam kết và công ước quốc tế về bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ khi Việt Nam tham gia ngày càng nhiều các hiệp định thương mại tự do,… Đặc biệt, cần có các chế tài xử phạt đủ sức răn đe đối với việc vi phạm quyền sở hữu trí tuệ, an ninh an toàn trên môi trường mạng, có như vậy mới có thể thúc đẩy TMĐT phát triển bền vững.
TMĐT tại Việt Nam, tuy còn nhiều vấn đề tồn đọng nhưng đã có những dấu hiệu đáng mừng trước sự phát triển khá nhanh và ấn tượng trong thị trường Việt thời gian qua. Và việc chuyển đổi số của các DN sau ảnh hưởng của đại dịch cũng chính là điểm sáng giúp tăng tốc các hoạt động TMĐT tại Việt Nam.
Thu Trang
