Tôn vinh cống hiến của các nhà khoa học trong những giai đoạn đất nước chuyển mình

TSKH. Phan Xuân Dũng, Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam phát biểu tại Lễ khai trương trưng bày Bảo tàng Di sản các nhà khoa học Việt Nam. Ảnh: Nguyễn Hạnh

Phát biểu tại lễ khai trương trưng bày, TSKH. Phan Xuân Dũng, Chủ tịch Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam khẳng định, các nhà khoa học Việt Nam trải qua nhiều thế kỷ luôn là một phần quan trọng thúc đẩy sự thịnh vượng của mọi quốc gia. Tại Việt Nam, qua những cuộc kháng chiến chống Pháp, Mỹ, và các đế chế xâm lược, đội ngũ các nhà khoa học bằng cách này hay cách khác luôn cống hiến tất cả trí tuệ cho công cuộc đấu tranh bảo vệ và xây dựng đất nước. Trong thời đại chuyển mình của nền kinh tế số, hội nhập thế giới, sự đóng góp của họ càng đặc biệt được ghi nhận.

Chính vì thế, việc xây dựng một bảo tàng với các trưng bày "Đóng góp của các nhà khoa học Việt Nam trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc” là một tri ân sâu sắc, đặc biệt quan trọng và cần thiết trong ghi nhận công lao to lớn của các nhà khoa học, đồng thời đem đến cho các thế hệ trẻ những hình dung cụ thể, đầy đủ nhất về chân dung các nhà khoa học ở những ngành nghề, lĩnh vực mà giới trẻ quan tâm, nghiên cứu.

GS. AHLĐ Nguyễn Anh Trí - người sáng lập, Chủ tịch Hội đồng cố vấn MEDDOM giới thiệu về vai trò, tầm nhìn của MEDDOM. Ảnh: Nguyễn Hạnh

Theo GS. AHLĐ Nguyễn Anh Trí, người sáng lập - Chủ tịch Hội đồng cố vấn Trung tâm và Công viên di sản các nhà khoa học Việt Nam (MEDDOM), để có được những hiện vật, di vật quý báu như ngày hôm nay, cán bộ trung tâm và các nhà khoa học tâm huyết đã phải mất nhiều năm với hàng trăm chuyến điền dã, hàng nghìn giờ phỏng vấn, sưu tầm và xử lý tư liệu. Nhiều nhà khoa học mà MEDDOM từng phỏng vấn, ghi lại câu chuyện nay đã không còn nữa nhưng ký ức, di sản mà họ để lại đã trở thành một phần quan trọng của di sản dân tộc.

GS. Nguyễn Anh Trí cho biết, sau khi chính thức khai trương (16/8/2025), hoạt động trưng bày dự kiến kéo dài khoảng 5 năm, hiện vật và nhân vật sẽ được thay đổi định kỳ. Với phương pháp tiếp cận thông qua lời kể của các nhà khoa học, nhân chứng lịch sử, hoặc qua những vật chứng gắn bó với cuộc đời họ, trưng bày mang đến cho công chúng những câu chuyện sâu sắc, chân thực và cảm động về các nhà khoa học và hành trình khoa học Việt Nam trong suốt 80 năm xây dựng, bảo vệ và phát triển đất nước.

Các đại biểu, các trí thức, nhà khoa học tham dự Lễ Khai trương trưng bày. Ảnh: Nguyễn Hạnh

Đại biểu tham dự còn có lãnh đạo xã Thung Nai, tỉnh Phú Thọ, các cựu chiến binh và khách mời đến từ các doanh nghiệp, viện, trường,... Ảnh: Nguyễn Hạnh

Không chỉ giới thiệu tài liệu, hiện vật, trưng bày còn là không gian kể lại những lát cắt lịch sử sống động, thông qua nhiều câu chuyện xúc động như: GS.VS.AHLĐ Trần Đại Nghĩa từ Pháp trở về Việt Nam và đặt nền móng cho ngành công nghiệp quốc phòng nước nhà; GS. Từ Giấy đã sáng lập báo “Vui Sống” để phổ biến kiến thức phòng bệnh trong dân chúng và quân đội; GS. Bùi Đại 5 lần vào chiến trường, góp phần dập tắt những ổ dịch sốt rét hoành hành chiến trường B ác liệt; Hay Giáo sư Tạ Quang Bửu đã đề xuất phương châm đào tạo trí thức “Ba tốt” và để lại di cào quý giá trong cuốn sách “Sống”; Câu chuyện về các nhà khoa học nông nghiệp như GS. AHLĐ Lương Định Của, GS. Bùi Huy Đáp, GS.VS Đào Thể Tuấn, GS.VS.AHLĐ Vũ Tuyên Hoàng,... Những nhân chứng khoa học đã giúp Việt Nam từ một quốc gia trải qua nạn đói khủng khiếp năm 1945 trở thành một trong những nước có vị thế, tên tuổi, xuất khẩu nông sản - đặc biệt là gạo hàng đầu thế giới,...

Trưng bày "Đóng góp của các nhà khoa học Việt Nam trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc" là dịp để tôn vinh những cống hiến đó của giới trí thức Việt Nam. Sự phối hợp tổ chức giữa MEDDOM và VUSTA thể hiện cam kết chung và trách nhiệm trong việc bảo tồn, phát huy giá trị di sản khoa học, đồng thời góp phần lan tỏa những câu chuyện chân thực, những thành tựu đầy cảm hứng của các thế hệ nhà khoa học đến với đông đảo công chúng.

Đoàn đại biểu chụp ảnh cùng các em học sinh xã Thung Nai, Phú Thọ đến tham quan bảo tàng. Ảnh: Nguyễn Hạnh

Nhấn mạnh thêm về vai trò, cống hiến của các nhà khoa học trong lĩnh vực khoa học tự nhiên, khoa học công nghệ (KHCN), TSKH. Phan Xuân Dũng cho biết, các nhà khoa học đã nghiên cứu, tạo cơ sở hình thành một số lĩnh vực KHCN, đóng góp hiệu quả vào việc nâng cao năng suất, chất lượng hàng hóa và dịch vụ, cải thiện năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp và nền kinh tế. Một số lĩnh vực đã tiếp cận trình độ tiên tiến khu vực và thế giới. Có thể kể đến: Cụm công trình Nghiên cứu chọn tạo và phát triển giống lúa thơm Sóc Trăng: ST24 và ST25 giai đoạn 2008 - 2016 của Kỹ sư Hồ Quang Cua và các cộng sự thực hiện; các công trình Nghiên cứu thiết kế chi tiết và ứng dụng công nghệ để chế tạo, lắp ráp và hạ thủy giàn khoan tự năng ở độ sâu 90m nước phù hợp với điều kiện Việt Nam; Nghiên cứu phát triển công nghệ thiết kế, thi công, lắp đặt các công trình dầu khí biển siêu trường, siêu trọng. Công trình Xây dựng đồng bộ hệ thống hạ tầng kỹ thuật đô thị, nông thôn, bảo vệ môi trường, phòng, chống thiên tai và ứng phó với biến đổi khí hậu của Kỹ sư Hoàng Đức Thảo,…

Có nhiều tri thức, nhà khoa học đóng góp không chỉ cho đất nước mà còn cho thế giới đã làm rạng danh tri thức Việt Nam, nâng cao uy tín Việt Nam trên trường quốc tế. Ví dụ: Viện Hàn lâm Khoa học Nga tháng 02/2024 nhân kỷ niệm 300 năm thành lập đã vinh danh 6 nhà khoa học Việt Nam, là: GS.VS. Thiếu tướng, AHLĐ Trần Đại Nghĩa; GS. Nguyễn Khánh Toàn: GS.TSKH Nguyễn Văn Hiệu; GS.TSKH Trần Đình Long; GS.TSKH Đặng Vũ Minh và GS. Nguyễn Duy Quý.

Bên cạnh đó, có không ít nhà khoa học, nhà sáng chế cũng đồng thời là doanh nhân đóng góp không nhỏ cho sự phát triển kinh tế, hội nhập của đất nước. Có thể kể đến những tên tuổi như: AHLĐ Trần Mạnh Bảo (Tập đoàn Thái Bình Seed); AHLĐ Nguyễn Quang Mâu (Chủ tịch Tập đoàn Gốm Đất Việt); AHLĐ Nguyễn Như So, Chủ tịch Tập đoàn Dabaco; AHLĐ Hoàng Đức Thảo, Chủ tịch Tập đoàn Busadeo; AHLĐ Giải thưởng Hồ Chí Minh GS.TS. Nguyễn Anh Trí, Chủ tịch Hội đồng chuyên môn Bệnh viện MEDLATEC,... các công trình nghiên cứu khoa học, sản phẩm của họ đã được ghi nhận, đánh giá cao trong nước và quốc tế.

“Trong thời đại mới, đội ngũ nhà khoa học, tri thức KHCN Việt Nam lại rất vinh dự được cùng đất nước bước vào Kỷ nguyên mới của Dân tộc với khát vọng lớn lao là rút ngắn thời gian để sánh vai với các cường quốc năm châu. Điều đó đã đặt lên vai đội ngũ trí thức, nhà khoa học, người lao động KHCN Việt Nam nhiều cơ hội và thách thức lớn”, ông Dũng nhấn mạnh.

Cũng theo ông, để phục vụ đất nước trong bối cảnh và xu thế phát triển phải dựa và bằng khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo (ĐMST) và chuyển đổi số (CĐS), Đảng, Nhà nước đã có nhiều chủ trương, giải pháp lớn mang tính đột phá. Cụ thể, Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá, phát triển KHCN, ĐMST và CĐS quốc gia; Nghị quyết số 193/2025/QH15 của Quốc hội về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc biệt tạo đột phá phát triển KHCN, ĐMST và CĐS quốc gia; Luật KHCN và ĐMST cùng nhiều văn bản khác đã và đang tiếp tục được ban hành. Đội ngũ các nhà khoa học, người lao động ngành KHCN Việt Nam bằng trí tuệ, tâm huyết, lòng yêu nước với tố chất con người Việt Nam và đặc biệt kế tục truyền thống tốt đẹp các nhà khoa học đàn anh đi trước đã sẵn sàng bước vào kỷ nguyên phát triển thịnh vượng và giàu mạnh của dân tộc.

Cán bộ, hướng dẫn viên của bảo tàng thuyết minh cho khách tham quan về các tư liệu, hiện vật, các nhà khoa học. Ảnh: Nguyễn Hạnh

Bảo tàng lưu trữ nhiều tài liệu, hiện vật của các nhà khoa học ở nhiều lĩnh vực trong các nhiều thời kỳ lịch sử của đất nước. Ảnh: Nguyễn Hạnh

Tài liệu, hiện vật, hình ảnh giới thiệu các nhà khoa học ở nhiều lĩnh vực đươc bố cục rất chi tiết, để khách tham quan có thể nắm bắt sơ lược về chân dung các nhà khoa học. Ảnh: Nguyễn Hạnh

Hiện vật trong đời sống hàng ngày của các nhà khoa học trong thời chiến. Ảnh: Nguyễn Hạnh

Hiện vật thư tín của Cố Đại tướng Võ Nguyên Giáp. Ảnh: Nguyễn Hạnh

Mô phỏng phòng mổ dã chiến trong hang đá. Chiếc xe đạp dùng để phát sáng bằng cách đạp liên tiếp, lấy ánh sáng phục vụ kíp mổ. Ảnh: Nguyễn Hạnh

TS. Trần Bích Hạnh - Phó Giám đốc Bảo tàng Di sản các nhà khoa học Việt Nam giới thiệu về bảo tàng và thuyết minh một số tư liệu, hiện vật cho đoàn đại biểu tham quan bảo tàng MEDDOM (Trung tâm và Công viên Di sản các nhà khoa học Việt Nam) ra đời năm 2004, là một đơn vị trong hệ sinh thái của MEDLATEC GROUP. Công viên Di sản các nhà khoa học Việt Nam (CVDS) đóng tại xã Thung Nai, tỉnh Phú Thọ, trên khuôn viên rộng khoảng 30ha. Trong CVDS có Bảo tàng di sản Các nhà khoa học Việt Nam, Trung tâm Giáo dục kỹ năng sống, Thư viện, các kho lưu trữ,… Với sứ mệnh gìn giữ và phát huy cao nhất những giá trị về khoa học, đạo đức, ý chí và bản sắc của các nhà khoa học Việt Nam, MEDDOM kỳ vọng trở thành điểm đến cho mọi lứa tuổi trong và ngoài nước. CVDS các nhà khoa học Việt Nam hoạt động đa chức năng: vui chơi, giải trí cùng những trải nghiệm bổ ích; tham quan Bảo tàng, thư viện; tìm hiểu di sản các nhà khoa học Việt Nam. Hiện, CVDS đã xây dựng được hàng chục các hạng mục, có chỗ lưu trú cho khoảng 500-600 khách nghỉ qua đêm; có chỗ để đào tạo, tập huấn và giáo dục kỹ năng sống. Bảo tàng Di sản đang có trên 1 triệu tài liệu, hiện vật (giấy, khối, phim ảnh, băng đĩa,..) của trên 7.000 nhà khoa học tên tuổi của các chuyên ngành trong cả nước. Từ 2016 đến nay, mỗi năm CVDS đã đón hàng vạn khách đến tham quan, hội họp, nghỉ ngơi, có hàng nghìn học sinh các cấp và sinh viên ở các tỉnh, thành đến tham quan, học tập. - Các trưng bày, triển lãm MEDDOM đã tổ chức: Khát vọng học hỏi và sáng tạo (2014); Thắm sâu trong từng kỷ vật (2017); Di sản còn mãi với đời (2018); Cháy mãi những đam mê (2018); Chuyện nghề địa chất (2019); Giải thưởng Hồ Chí Minh của các nhà khoa học (2020). Các sự kiện kể trên đã phát huy được giá trị di sản của các nhà khoa học trong xã hội, trong các tầng lớp nhân dân, đặc biệt là thế hệ trẻ; được tìm kiếm, sàng lọc trong số hàng triệu tài liệu hiện vật thu thập được trong gần 20 năm qua để chọn ra khoảng 200 tài liệu hiện vật đưa ra trưng bày trong đợt đầu, kéo dài khoảng 5 năm.