Song kiếm hợp bích

Trong thế giới đa cực, một quốc gia bất kỳ theo chủ nghĩa dân tộc hay tự do đều nêu cao ngọn cờ độc lập với chiến lược phát triển đất nước, tập trung huy động các nguồn lực nhằm tăng trưởng kinh tế, an ninh và đặc biệt là quốc phòng. Trong kỷ nguyên số của quân sự nền tảng (platform military) hiện nay đã củng cố hoạt động tác chiến, xử lý dữ liệu và chia sẻ thông tin trên cơ sở toàn cầu với độ chính xác cao.

Thế kỷ mới với những diễn biến đáng chú ý

Chúng ta đều biết, giữ gìn hòa bình là một trong những vấn đề quan trọng và ưu tiên hàng đầu đối với các quốc gia và toàn thế giới. Tuy nhiên, có một sự đồng thuận lịch sử và toàn cầu cho rằng: bên cạnh công cụ ngoại giao, hòa bình chỉ được duy trì bởi các chiến lược quốc phòng mạnh mẽ dựa trên nguyên tắc “Kiếm pháp mạnh yếu cũng tùy ở kiếm” với các loại vũ khí đủ sức răn đe… nhất là trong bối cảnh chúng ta đang ở buổi bình minh của một thế kỷ mới với ba diễn biến đáng chú ý:

1. Có thể thấy, bức tranh toàn cầu tổng hợp trong vài thập niên qua là một thế giới khá bình lặng sau chiến tranh lạnh và các khu vực đang dần ổn định với các chương trình hội nhập kinh tế quốc tế. Mặc dù vậy, trong một thế giới toàn cầu hóa với biên giới mở cửa và dòng chảy thông tin, công nghệ, tiền tệ, thương mại và con người xuyên biên giới tăng lên, ranh giới giữa chính sách đối nội và đối ngoại tiếp tục mờ nhạt, các chiến lược gia quốc tế cho rằng chiến lược an ninh và quốc phòng cần phải thay đổi hướng tới cả vào việc tích cực tham gia vào thế giới bên ngoài biên giới của đất nước. Ngoài ra, thực tế cho thấy một số cường quốc vẫn duy trì triết lý bành trướng: sức mạnh quốc gia đến đâu thì biên giới quốc gia sẽ mở rộng đến đó và sẵn sàng thúc đẩy các quyền lãnh thổ được thừa nhận của họ vượt ra ngoài lãnh thổ và hải đảo của mình.
2. Các dự báo về kỷ nguyên nền tảng công nghiệp mới, cho thấy lợi ích kinh tế toàn cầu do công nghệ mang lại có thể lên tới 15,7 nghìn tỷ USD vào năm 2030, làm cạnh tranh ngày càng gia tăng trong một trật tự đa cực, dẫn đến các chính phủ đẩy nhanh tốc độ đầu tư vào công nghệ tiên tiến ứng dụng trong cả lĩnh vực dân sự và quân sự. Điều đó đang từng bước phác họa bức tranh phức tạp mới của các chiến trường quân sự trên thế giới không chỉ diễn ra trong lục địa mà sẽ mở sâu rộng sang không gian và đặc biệt trên mặt nước. Trong đó, biển Đông được dự báo sẽ là một trong những vùng mặt nước của các cuộc xung đột quyết liệt trên thế giới trong tương lai. Vùng biển này và các quần đảo giàu tài nguyên của nó nằm trên một trong những tuyến đường hàng hài quan trọng nhất thế giới, hiện nay cũng đang là đối tượng tranh chấp và xung đột giữa các cường quốc có lợi ích lớn về kinh tế và một vài quốc gia trong vùng.
3. Lịch sử thế giới cho thấy các quốc gia vừa phải xây dựng, vừa bảo vệ đất nước. Để đảm bảo ưu thế sức mạnh quốc gia, ngành công nghiệp quốc phòng phải phát triển các công nghệ tiên tiến, từ đó các ngành công nghiệp dân dụng cũng được hưởng lợi từ kết quả của sự phát triển công nghệ quân sự. Ngược lại, các ngành công nghiệp dân dụng đóng vai trò quan trọng hàng đầu đối với sự phát triển công nghệ cho ngành công nghiệp quốc phòng trong thời đại kỹ thuật số. Do đó, các ứng dụng lưỡng dụng rất quan trọng để thương mại hóa và sử dụng các công nghệ này cho cả hai bên và đạt được sự phát triển chung.

Việt Nam là một đất nước có không gian và dải đất trải dài trên bờ biển Đông, với đất liền dài 4.639 km và vị trí hẹp nhất theo chiều Đông sang Tây nằm ở Đồng Hới (Quảng Bình) với chưa đầy 50 km. Hiện nay, theo sách trắng “Quốc phòng Việt Nam 2019”, bên cạnh những thách thức an ninh trên đất liền, khu vực Biển Đông còn tiềm ẩn nhiều vấn đề phức tạp, trong đó có các hành động đơn phương, áp đặt dựa trên sức mạnh, bất chấp luật pháp quốc tế và các hoạt động quân sự hóa của nước ngoài, xâm phạm chủ quyền, quyền chủ quyền, quyền tài phán của Việt Nam.

Từ khi thành lập Nhà nước dân chủ mới, Việt Nam chú trọng xây dựng quân đội về tổ chức, biên chế và nguồn nhân lực chất lượng cao. Cùng với đó, bảo đảm nguồn lực thực hiện mục tiêu làm chủ công nghệ chế tạo một số loại vũ khí, trang bị hiện đại cho lục quân, các quân chủng, binh chủng, và tiến tới thiết kế, sản xuất một số vũ khí, trang bị quốc phòng có ý nghĩa chiến lược. Chiến lược quốc phòng của chúng ta dựa trên sức mạnh nội lực của dân tộc kết hợp với sức mạnh thời đại, sức mạnh của độc lập, tự chủ, tự lực, tự cường. Đặc biệt, mới đây trong cuốn sách “Một số vấn đề về đường lối quân sự, chiến lược quốc phòng trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa thời kỳ mới” Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã khẳng định nguyên tắc: Kết hợp chặt chẽ, hiệu quả giữa nhiệm vụ quốc phòng, quân sự với nhiệm vụ phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, ngăn ngừa nguy cơ xung đột, chiến tranh từ sớm, từ xa, “giữ nước từ khi nước chưa nguy”.

Xây dựng hoàn thiện chiến lược an ninh quốc phòng trong kỷ nguyên số

Nhằm góp phần xây dựng hoàn thiện một chiến lược an ninh quốc phòng trong kỷ nguyên của nền tảng quân sự, theo các chuyên gia quân sự, nên chăng cần nghiên cứu sâu thêm ba nội dung thực tế:

1. Quân sự nền tảng

Sự phức tạp ngày càng tăng của chiến tranh có nghĩa là số lượng lớn các bên tham gia, lượng dữ liệu khổng lồ và môi trường địa lý phức tạp (thậm chí bên ngoài biên giới quốc gia), đòi hỏi phải sử dụng rộng rãi các thuật toán để “tăng cường” các hoạt động quân sự. Trước đây, các hoạt động quân sự truyền thống thường định hình sẵn quá trình đưa ra quyết định thì ngày nay kỹ thuật số và các ứng dụng dựa trên dữ liệu ở thời gian thực giờ đây trở thành nền tảng để tăng cường các hoạt động quân sự. Việc sử dụng các cảm biến và mạng vệ tinh để thu thập, truyền tải và xử lý lượng dữ liệu khổng lồ đã trở nên quan trọng để kết nối các miền đất liền, biển và không gian. Trong bối cảnh chiến tranh hiện đại, dữ liệu thúc đẩy vòng lặp OODA – “Observation – Orientation – Decision – Action” (quan sát – định hướng – quyết định – hành động), vì vậy cần xây dựng một chiến lược quân sự nền tảng tiêu chuẩn theo ba hướng chủ đạo: (1) Xây dựng đám mây quân sự phòng thủ nhằm phân tích và chia sẻ dữ liệu theo thời gian thực từ trung tâm chỉ huy đến chiến trường, đẩy nhanh chu kỳ quyết định trong quá trình phát triển của chiến tranh hiện đại; (2) Trí tuệ nhân tạo (AI) để thu thập dữ liệu trên AIP – “Artifitial Intelligence Platform” (Nền tảng trí tuệ nhân tạo). AIP cung cấp cho các nhà điều hành quân sự mạng liên lạc riêng nhằm quản lý tốt hơn các tài nguyên chiến trường thông thường (chẳng hạn như máy bay không người lái, hình ảnh vệ tinh, chuỗi cung ứng,…); (3) Tác chiến với tốc độ dữ liệu: Khi dữ liệu ngày càng trở nên quan trọng thì sự cạnh tranh giữa tốc độ truyền tải của dữ liệu và tốc độ hành động, xử lý thông tin của con người trong bối cảnh đổi mới ngày càng phức tạp cũng tăng theo dẫn đến việc phải đẩy nhanh vòng lặp OODA tới tốc độ có lẽ vượt quá khả năng của con người. Đây có lẽ là thách thức lớn nhất trong việc phát triển quân sự nền tảng trong tương lai.

2. Xu hướng công nghệ vũ khí

Đổi mới công nghệ luôn định hình bản chất của chiến tranh, hiện nay quy mô và tốc độ thay đổi công nghệ đương đại là chưa có tiền lệ. Sự bùng nổ sáng tạo rộng lớn trong các ứng dụng chồng chéo lên robot, bộ lưu trữ pin, viễn thông trên không gian, điện toán đám mây và AI,… đang định hình lại trật tự toàn cầu. Ở đây, có thể điểm qua 5 xu hướng cơ bản định hình thị trường vũ khí trong kỷ nguyên quân sự nền tảng: (1) Tên lửa siêu thanh, là loại đạn có thể đạt hoặc vượt quá Mach 5 – những loại đạn có thể di chuyển với tốc độ gấp 5 lần tốc độ âm thanh. Hiện tại, không có hệ thống phòng thủ nào có khả năng ngăn chặn hệ thống tên lửa siêu thanh khi chúng đang bay; (2) Internet vạn vật quân sự (IoMT): bao gồm nhiều loại thiết bị kết nối internet có thể được sử dụng bởi những người lính ở tiền tuyến. Những thiết bị tiên tiến này có thể thu thập dữ liệu sinh trắc học quan trọng, phân tích điều kiện chiến trường và tạo điều kiện thuận lợi cho việc triển khai chiến lược các tài sản quân sự. Các thiết bị IoMT sẽ cho phép chia sẻ dữ liệu liền mạch trên toàn bộ lực lượng chiến đấu; (3) Hệ thống không người lái là máy bay không người lái hay phương tiện bay không người lái (UAV). Hiện nay, đang có sự gia tăng nhu cầu về phương tiện không người lái trên mặt nước (USV) và phương tiện không người lái dưới nước (UUV). Các phương tiện không người lái rất hấp dẫn vì chúng có thể thực hiện các nhiệm vụ quan trọng mà không gây nguy hiểm đến tính mạng của quân nhân; (4) Đào tạo thực tế ảo (Virtual reality – VR) là một phần rất quan trọng trong chương trình phát triển đào tạo và huấn luyên của quân đội hiện đại; (5) Chiến tranh mạng (Cyber warfare – CW) đang được sử dụng trong quá trình gia tăng số hóa của quân đội các nước trên khắp thế giới. Điều này đã làm cho CW trở thành vũ khí đáng lo ngại chính sách an ninh quốc phòng đối với mọi quốc gia trong việc phát triển các phương pháp bảo vệ chống lại các cuộc tấn công mạng và những nỗ lực nâng cao năng lực chiến tranh mạng của chính mình.

3. Công nghệ lưỡng dụng

Quân đội và chính phủ trên khắp thế giới đang ngày càng tập trung vào cách thức và lĩnh vực mà các công nghệ thương mại tiên tiến, những đổi mới và đột phá có thể tạo ra những năng lực mới về sức mạnh, lợi thế và đòn bẩy quân sự. Quá trình khai thác các công nghệ tiên tiến dựa trên dân sự này cho mục đích quân sự được gọi là MCF – “Military – civil fusion” (Giao thoa quân sự – dân sự). MCF về cơ bản là chuyển giao các công nghệ thương mại tiên tiến sang sử dụng trong quân sự thông qua việc phát triển quân sự – dân sự chung và ứng dụng các công nghệ tiên tiến vào các sản phẩm quân sự. Một nền quốc phòng được tổ chức tốt, phát triển và liên kết chặt chẽ với công nghiệp dân dụng là một công cụ không thể thiếu để bảo vệ chủ quyền và lợi ích quốc gia. Không chỉ lực lượng vũ trang, an ninh mà công nghiệp nói chung và công nghiệp quốc phòng nói riêng cũng là một bộ phận cấu thành chính của nền quốc phòng toàn dân. Chính vì vậy, phát triển sản xuất công nghiệp dân sự liên kết với ngành công nghiệp quốc phòng phải là trọng tâm trong các chính sách phát triển kinh tế để tạo ra các sản phẩm lưỡng dụng Việt kỳ diệu.

Ngoài ra, trong bối cảnh trật tự toàn cầu đang thay đổi, tuy nhiên không giống như những phát triển công nghệ trong quá khứ (ví dụ như vũ khí nguyên tử hoặc máy bay tàng hình), sẽ không có quốc gia nào độc quyền về công nghệ kỹ thuật số do hầu hết những tiến bộ trong lĩnh vực này hiện nay đều được thúc đẩy bởi ngành công nghiệp chứ không phải chính phủ, nên các công nghệ quân sự trong tương lai có thể sẽ phát triển nhanh chóng trên một thị trường toàn cầu đòi hỏi các quốc gia phải vừa cạnh tranh và vừa hợp tác mạnh mẽ ở cả hai cấp độ chính phủ và doanh nghiệp trên bình diện quốc tế.

Cùng với nhận thức về bối cảnh an ninh quốc phòng mới cũng như thực hiện hiệu quả chiến lược quốc phòng toàn dân, việc phát triển mô hình quân sự nền tảng, nắm bắt xu hướng công nghệ vũ khí mới và đặc biệt là mô hình công nghiệp lưỡng dụng “song kiếm hợp bích”, chắc chắn chúng ta sẽ cộng hưởng sức mạnh tổng hợp của dân tộc để thực hiện tốt mục tiêu và tầm nhìn của Chính phủ trong việc xây dựng và bảo vệ vững chắc đất liền, không gian và vùng biển với các hải đảo xa xôi của tổ quốc trong kỷ nguyên nền tảng quân sự.

Đoàn Duy Khương
Chủ tịch Hội đồng Tư vấn Kinh doanh ASEAN (ASEAN BAC) 2010, 2020