Sáng 11/12, Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia (NIC), Đại sứ quán Nhật Bản tại Việt Nam và Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) tại Việt Nam đồng chủ trì sự kiện “Đổi mới sáng tạo mở Việt Nam -Nhật Bản” tại Hà Nội, với sự tham gia của các lãnh đạo cơ quan quản lý, các tập đoàn, tổ chức nghiên cứu, doanh nghiệp và startup tiềm năng từ hai nước nhằm thúc đẩy các mô hình hợp tác công nghệ và đồng sáng tạo dựa trên nhu cầu thị trường.
Hơn 50 phiên kết nối sâu giữa startup Việt - Nhật: Hiệu quả từ mô hình ĐMST mở
Nhật Bản hiện sở hữu một trong những hệ sinh thái đổi mới sáng tạo phát triển hàng đầu thế giới, với khoảng 3,7 triệu doanh nghiệp đang hoạt động và liên tục tìm kiếm các giải pháp công nghệ tiên tiến, cũng như cơ hội hợp tác xuyên biên giới. Ở chiều ngược lại, bức tranh khởi nghiệp Việt Nam tiếp tục tăng trưởng mạnh mẽ, ghi nhận gần 178.000 doanh nghiệp thành lập mới chỉ trong 11 tháng đầu năm 2025 - con số phản ánh xu thế chuyển đổi số sâu rộng và sự trỗi dậy của các mô hình deep-tech, AI.
Năm 2025 cũng đánh dấu hai năm Việt Nam - Nhật Bản nâng cấp quan hệ lên Đối tác Chiến lược Toàn diện, trong đó nhấn mạnh ưu tiên hợp tác về đổi mới sáng tạo, chuyển đổi xanh và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao. Bối cảnh này tạo động lực để đổi mới sáng tạo mở trở thành cơ chế then chốt, kết nối nhu cầu của khối doanh nghiệp với các giải pháp linh hoạt, có khả năng mở rộng từ cộng đồng startup; đồng thời thúc đẩy thương mại hóa công nghệ và mở ra những cơ hội hợp tác song phương mới.
Dù vậy, các startup vẫn đối mặt nhiều rào cản trong tiếp cận thị trường sớm và xây dựng hợp tác với doanh nghiệp lớn; trong khi không ít doanh nghiệp lại thiếu kênh phù hợp để thử nghiệm, ứng dụng các công nghệ mới trong nước. Đổi mới sáng tạo mở xuất hiện như lời giải nhằm thu hẹp khoảng cách, thông qua việc kết nối trực tiếp các bài toán thực tiễn của doanh nghiệp với các giải pháp khả thi từ hệ sinh thái khởi nghiệp.
Tại hội thảo, ông Taro Makino, Tùy viên Thương mại, Đại sứ quán Nhật Bản tại Việt Nam chia sẻ: “Buổi hội thảo ngày hôm nay giúp chúng ta hiểu sâu hơn về hệ sinh thái đổi mới sáng tạo của Việt Nam, thảo luận về những thách thức mà các công ty khởi nghiệp Việt Nam đang phải đối mặt cùng với các bên liên quan đến từ Nhật Bản và Việt Nam, và thu được những bài học quý giá”.
 |
| Ông Taro Makino, Tùy viên Thương mại, Đại sứ quán Nhật Bản tại Việt Nam phát biểu tại hội thảo. Ảnh: UNDP |
Bà Đỗ Lê Thu Ngọc, Trợ lý Trưởng Đại diện Thường trú, Trưởng phòng Tăng trưởng bao trùm, UNDP Việt Nam nhấn mạnh đổi mới sáng tạo mở (open innovation) đang trở thành “cầu nối” chiến lược, kết nối nhu cầu thực tế của doanh nghiệp với những giải pháp nhanh nhạy, linh hoạt và có khả năng mở rộng từ cộng đồng khởi nghiệp.
"Tôi tin tưởng rằng sự kiện hôm nay không phải là điểm kết thúc, mà là khởi đầu của một cây cầu thị trường dài hạn, đưa các giải pháp được đồng phát triển bởi startup và doanh nghiệp Việt - Nhật vươn xa khu vực và toàn cầu", bà Đỗ Lê Thu Ngọc khẳng định.
Đây là sự kiện tiếp nối kết quả của hợp tác đổi mới sáng tạo Việt Nam - Nhật Bản được tăng cường trong thời gian qua. Hiện có 22 startup công nghệ tiềm năng đang được hỗ trợ trong khuôn khổ hai sáng kiến trọng điểm do NIC triển khai cùng các đối tác Nhật Bản, gồm: (i) Dự án “Nâng cao năng lực hỗ trợ đổi mới sáng tạo của Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia” do Chính phủ Nhật Bản tài trợ, UNDP và NIC đồng thực hiện; và (ii) Chương trình VietLeap AI Accelerator, một sáng kiến chiến lược của NIC phối hợp với JICA, BCG và Đại sứ quán Nhật Bản nhằm thúc đẩy hệ sinh thái AI tại Việt Nam. Hơn 50 phiên kết nối kinh doanh chuyên sâu giữa các starup và tập đoàn hàng đầu hai nước, khẳng định hiệu quả của mô hình “bài toán - giải pháp” trong giảm rủi ro ứng dụng công nghệ, tăng tốc triển khai thử nghiệm PoC và mở rộng cơ hội thương mại hóa.
Việt Nam xếp thứ 44/139 về ĐMST: Dấu ấn rõ nét từ cộng đồng startup
Trong khuôn khổ các phiên Vòng tròn Đổi mới sáng tạo mở, các doanh nghiệp hàng đầu của Nhật Bản và Việt Nam đã trực tiếp chia sẻ những thách thức vận hành cần đổi mới và làm việc cùng các startup để khám phá giải pháp phù hợp. Những ý tưởng hợp tác hình thành từ Phòng thí nghiệm Đồng sáng tạo (Co-creation Lab) được kỳ vọng sẽ tiếp tục phát triển thành các thử nghiệm PoC, mô hình hợp tác thí điểm và tiến tới hợp tác dài hạn trong khuôn khổ Chương trình Thách thức Đổi mới sáng tạo Việt Nam - Nhật Bản 2025.
“Đổi mới sáng tạo mở Việt Nam Nhật Bản là một không gian hợp tác đa chiều, nơi doanh nghiệp Nhật Bản có thể cởi mở chia sẻ thách thức kinh doanh cụ thể, qua đó kêu gọi startup Việt Nam đưa ra các giải pháp sáng tạo”, ông Vũ Quốc Huy, Giám đốc Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia nhấn mạnh.
Phát biểu tại sự kiện, ông Đỗ Tiến Thịnh, Phó Giám đốc Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia cho biết: Việt Nam tiếp tục duy trì đà tiến bộ mạnh mẽ trên bản đồ đổi mới sáng tạo toàn cầu. Năm 2024, Việt Nam xếp 44/139 quốc gia về chỉ số đổi mới sáng tạo và giữ vị trí thứ 2 trong nhóm các quốc gia thu nhập trung bình thấp, chỉ sau Ấn Độ. Đáng chú ý, nhóm chỉ số đầu vào đổi mới sáng tạo của Việt Nam tăng 3 bậc, lên hạng 50/139, nhờ cải thiện ở năm trụ cột gồm thể chế, nguồn nhân lực - nghiên cứu, hạ tầng, mức độ phát triển thị trường và doanh nghiệp. Ở nhóm đầu ra, Việt Nam đứng 37/139, phản ánh năng lực tạo ra sản phẩm tri thức, công nghệ và sáng tạo tiếp tục được duy trì.
Theo ông Thịnh, hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo trong nước đang mở rộng nhanh với hơn 4.000 startup, hơn 1.400 tổ chức hỗ trợ khởi nghiệp, 208 quỹ đầu tư, 79 cơ sở ươm tạo và khoảng 170 trường đại học, cao đẳng thúc đẩy hoạt động khởi nghiệp. Cùng với đó, hơn 20 trung tâm khởi nghiệp sáng tạo tại địa phương và cấp quốc gia đang góp phần lan tỏa tinh thần đổi mới sáng tạo rộng khắp.
Nhấn mạnh vai trò của doanh nghiệp trong giai đoạn phát triển mới, ông Thịnh cho rằng đổi mới sáng tạo mở (Open Innovation) đang trở thành xu hướng trọng yếu, trong đó doanh nghiệp là chủ thể quan trọng nhất. Mô hình này cho phép doanh nghiệp khai thác kiến thức và nguồn lực từ bên ngoài để thúc đẩy các lĩnh vực kinh doanh, mở rộng góc nhìn trong nghiên cứu - phát triển thay vì chỉ dựa vào nội lực. “Đổi mới mở không chỉ là các hoạt động hợp tác, mà là một phương pháp tiếp cận mang tính chiến lược, định hình cách doanh nghiệp tương tác với hệ sinh thái đổi mới sáng tạo”, ông Thịnh nêu rõ.
 |
| Ông Đỗ Tiến Thịnh, Phó Giám đốc Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia (NIC). Ảnh: Bích Ngọc |
Ông Yutaka Yasunaga, Giám đốc Nhóm Đổi mới sáng tạo của JETRO nhận định hệ sinh thái khởi nghiệp Việt Nam đang giữ vị trí thứ 3 ASEAN về số lượng và giá trị đầu tư, chỉ sau Singapore và Indonesia. Việt Nam hiện có 4 kỳ lân gồm VNG, VNPAY, MoMo và SkyMavis - minh chứng cho sức bật của các doanh nghiệp công nghệ nội địa.
Dù chịu tác động từ suy giảm kinh tế toàn cầu, dòng vốn đầu tư vào startup trong năm 2024 vẫn cho thấy tín hiệu phục hồi. Tổng vốn dự kiến đạt 398 triệu USD, giảm 25% so với 2023 nhưng số thương vụ chỉ giảm nhẹ 3%. Đặc biệt, nửa cuối năm ghi nhận mức tăng trưởng mạnh với 298 triệu USD, cao gấp ba lần sáu tháng đầu năm.
Đánh giá về hệ sinh thái, ông Yasunaga cho rằng Việt Nam sở hữu nhiều lợi thế: dân số trẻ, mức độ phổ cập công nghệ cao, nguồn nhân lực IT dồi dào và chi phí cạnh tranh. Miền Bắc hình thành lực lượng startup có nền tảng kỹ thuật mạnh nhờ các trường đại học và doanh nghiệp viễn thông - CNTT lớn; còn TP.HCM tập trung đông đảo quỹ đầu tư và các nhà sáng lập có kinh nghiệm quốc tế.
 |
| Ông Yutaka Yasunaga, Giám đốc Nhóm Đổi mới sáng tạo của JETRO cho rằng Việt Nam sở hữu nhiều lợi thế trong hệ sinh thái khởi nghiệp. Ảnh: Bích Ngọc |
Tuy vậy, hệ sinh thái vẫn đối mặt nhiều hạn chế: thiếu quỹ đầu tư mạo hiểm và chương trình tăng tốc, khả năng huy động vốn trong nước còn hạn chế, ít đổi mới mang tính đột phá và thiếu vắng startup deep-tech. Liên kết đại học - doanh nghiệp còn mờ nhạt và khung pháp lý về sở hữu trí tuệ, hỗ trợ vốn vẫn cần hoàn thiện.
Ông Yutaka Yasunaga cho biết thêm, những năm gần đây, các quỹ đầu tư mạo hiểm Nhật Bản ngày càng quan tâm đến thị trường khởi nghiệp Việt Nam. Nhiều quỹ như Genesia Ventures, Reazon Capital, Daiwa Corporate Investment đã thiết lập hiện diện đáng kể tại Việt Nam. Bên cạnh đó, các nhà đầu tư hoạt động từ Singapore như BEENEXT hay East Ventures cũng liên tục rót vốn vào startup Việt.
Lĩnh vực thanh toán tiếp tục thu hút dòng vốn lớn từ các tập đoàn tài chính Nhật Bản. Một số thương vụ nổi bật gồm Mizuho Bank đầu tư vào MoMo khoảng 15 tỷ yên, Sumitomo Mitsui Banking Corporation rót 1,3 tỷ yên vào SmartNet, hay NTT Data mua lại Payoo. Ngoài ra, nhiều thương vụ đầu tư và mua bán - sáp nhập (M&A) gần đây cũng được triển khai nhằm hỗ trợ doanh nghiệp Nhật Bản gia nhập thị trường Việt Nam hoặc mở rộng hoạt động sang các nước ASEAN.
Với tinh thần khởi nghiệp của Việt Nam cùng năng lực công nghệ và quy mô doanh nghiệp của Nhật Bản, nền tảng Đổi mới sáng tạo mở Việt Nam - Nhật Bản định vị một động lực hợp tác mạnh mẽ, hướng tới đồng kiến tạo các giải pháp có thể mở rộng trên thị trường khu vực và toàn cầu.
Bích Ngọc - Hoàng Nam
