Khoa học và công nghệ (KH&CN) ngày càng khẳng định vị thế và đóng góp thiết thực cho các mục tiêu phát triển kinh tế – xã hội, xây dựng hệ thống chính trị vững mạnh ở địa phương. Đến nay, việc thực hiện tự chủ về KH&CN trong quá trình chuyển giao tại các địa phương đã tương đối ổn định, tuy nhiên vẫn gặp rất nhiều khó khăn.
Từ Nghị định số: 54/2016/NĐ-CP của Chính phủ về “Quy định cơ chế tự chủ của tổ chức Khoa học và Công nghệ công lập” có nêu rõ: Đối với nhiệm vụ KH&CN và dịch vụ sự nghiệp công không sử dụng ngân sách nhà nước, tổ chức KH&CN công lập tự xây dựng kế hoạch thực hiện nhiệm vụ, báo cáo cơ quan quản lý cấp trên để theo dõi việc thực hiện; đối với nhiệm vụ KH&CN, nhiệm vụ thường xuyên theo chức năng, dịch vụ sự nghiệp công và nhiệm vụ khác sử dụng ngân sách nhà nước, tổ chức khoa học và công nghệ công lập xây dựng kế hoạch thực hiện nhiệm vụ, báo cáo cơ quan có thẩm quyền để phê duyệt và quyết định phương thức giao kế hoạch cho đơn vị thực hiện.
Theo đó, Chính phủ đã coi KH&CN, đổi mới và khởi nghiệp sáng tạo là khâu đột phá để phát triển mô hình tăng trưởng. Năm 2019, các địa phương đã nỗ lực nghiên cứu ứng dụng, chuyển giao các tiến bộ KH&CN vào sản xuất và đời sống; thúc đẩy ứng dụng tiến bộ công nghệ vào phát triển kinh tế – xã hội tại địa phương.
Từ Nghị định, các Trung tâm thực hiện chức năng ứng dụng, CGCN địa phương đã áp dụng quy định của Chính phủ theo Điểm b, khoản 2, điều 3 Nghị định số 54/2016/NĐ-CP quy định về “ Tổ chức khoa học và công nghệ công lập tự bảo đảm chi thường xuyên” gồm: An Giang, Gia Lai, Hà Tĩnh, Hải Dương, Hải Phòng, Hưng Yên, Quảng Bình, Sóc Trăng,…
Còn theo Điểm C, khoản 2, điều 3 Nghị định số 54/2016/NĐ-CP quy định về “Tổ chức khoa học và công nghệ công lập tự bảo đảm một phần chi thường xuyên” được các Trung tâm ứng dụng CGCN gồm: Bạc Liêu, Bắc Giang, Bắc Kạn, Bến Tre, Hà Nội, Hòa Bình, Kiên Giang, Lai Châu,…
Theo thống kê của Cục Ứng dụng và Phát triển công nghệ, trong giai đoạn 2018 – 2019, có 210 đề tài, các trung tâm đã làm chủ được 211 công nghệ gồm: Công nghệ sinh học; Công nghệ thực phẩm; Công nghệ thông tin; Xử lí môi trường; Nông nghiệp; Tiết kiệm năng lượng; Y được; Công nghiệp; Vật liệu; Xây dựng,…
Cụ thể, các công nghệ đã được ứng dụng trong thực tiễn gồm: Công nghệ ủ men vi sinh tạo phân hữu cơ tạo ra giống vi sinh có ích của tỉnh Tuyên Quang; Công nghệ nhân giống cây Gừng núi đá bằng phương pháp nuôi cấy mô tế bào của tỉnh Lạng Sơn; Quy trình công nghệ xử lý nước thải y tế và quy trình công nghệ xử lý nước cấp của tỉnh Thanh Hóa; Công nghệ sản xuất chế phẩm sinh học xử lý phụ phẩm nông nghiệp làm phân bón tại tỉnh Hà Tĩnh; Quy trình sản xuất một số chủng loại rau an toàn theo hướng VIETGAP tại Thái Bình; Ứng dụng tiến bộ KH&CN xây dựng mô hình liên kết sản xuất lúa gạo chất lượng tại tỉnh Hà Nam; Hệ thống tưới tiết kiệm ứng dụng trong trồng trọt và máy bóc tách các loại đậu thông dụng tại Khánh Hòa;…
Cũng ngay tại tỉnh Gia Lai, Trung tâm là tổ chức KH&CN công lập tự đảm bảo chi thường xuyên, không tự đảm bảo chi đầu tư theo Điểm b, khoản 2, điều 3 của Nghị định 54/2016/NĐ-CP đã thực hiện thành công dự án “Xây dựng mô hình tưới nước tiết kiệm cho cây cà phê và cây hồ tiêu trong vùng đồng bào dân tộc thiểu số tỉnh Gia Lai” với tổng kinh phí triển khai 4,0 tỷ đồng.
Theo nhận định của các Trung tâm, việc ban hành chuyển đổi cơ chế hoạt động chuyển giao công nghệ CGCN sẽ góp phần nâng cao năng lực, hiệu quả hoạt động của Trung tâm Ứng dụng tiến bộ KH&CN tại các tỉnh.
Tuy nhiên, theo Bộ KH&CN: Hiện nay, nguồn kinh phí từ ngân sách Nhà nước cho các chương trình chuyển giao tiến bộ kỹ thuật phục vụ phát triển kinh tế xã hội nông thôn – miền núi còn hạn hẹp, chưa đáp ứng nhu cầu. Kinh phí hỗ trợ chỉ đủ để cấp cho 61% số dự án các địa phương đề xuất. Cơ chế hiện tại cũng chưa tạo điều kiện cho các đơn vị chủ trì nhập dây chuyền sản xuất, công nghệ tiên tiến của các nước phát triển vào ứng dụng sản xuất tại Việt Nam. Bên cạnh đó, do trình độ dân trí ở khu vực này còn thấp nên ảnh hưởng không nhỏ tới việc tiếp thu các tiến bộ KH&CN, đòi hỏi việc bồi dưỡng, tập huấn kỹ thuật mới cho người dân tốn nhiều thời gian và công sức.
Theo đó, tại “Diễn đàn đối thoại về chính sách, xu hướng công nghệ hỗ trợ doanh nghiệp” diễn ra vào ngày 25/11/2019, trong khuôn khổ “Sự kiện Trình diễn, kết nối cung – cầu công nghệ (Techdemo 2019)”, đại diện các Trung tâm nghiên cứu ứng dụng tại các địa phương cũng nêu lên khó khăn mà địa phương đang gặp phải trong quá trình (CGCN).
Bà Đặng Thị Thủy – Giám đốc Trung tâm Ứng dụng và Chuyển giao công nghệ Phú Yên chia sẻ: Với đặc thù trung tâm hoạt động trong lĩnh vực Nghiên cứu ứng dụng và triển khai chuyển giao công nghệ đa ngành nên năng lực, kỹ năng chuyển giao công nghệ bị hạn chế; Thiếu nguồn nhân lực trong lĩnh vực phát triển thương mại, thương mại hóa sản phẩm nghiên cứu và mô hình kinh doanh; Thiếu nguồn tài chính trong hoạt động sản xuất kinh doanh nên nguồn thu của trung tâm chỉ đủ trong việc chi trả tiền lương nhưng không tích lũy được các quỹ;…
Theo đó, bà Đặng Thị Thủy cũng đưa ra một số đề xuất đối với Bộ KH&CN: Bộ cần tiếp tục tạo điều kiện hỗ trợ cho các địa phương đầu tư tăng cường tiềm lực cho trung tâm ứng dụng tiến bộ khoa học và công nghệ; Hỗ trợ về cơ chế chính sách để các trung tâm được tiếp cận và tham gia thực hiện các chương trình KH&CN cấp quốc gia; Tạo điều kiện về đào tạo tập huấn về chuyên môn nghiệp vụ và tổ chức các cuộc tham quan khảo sát về hoạt động liên quan đến triển khai ứng dụng và chuyển giao công nghệ trong và ngoài nước;…
PGS.TS. Phạm Anh Tuấn – Viện trưởng Viện Cơ điện Nông nghiệp và Công nghệ sau thu hoạch – Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho biết: Phần lớn các tổ chức KH&CN công lập chưa tự chủ được tài chính nên gặp khó khăn trong đầu tư nghiên cứu liên doanh liên kết và phát triển công nghệ; Đội ngũ cán bộ hoạt động KH&CN có số lượng ít, lĩnh vực hoạt động rộng nên khó tập trung nguồn lực cho lĩnh vực chuyên môn sâu; Cơ chế phối hợp giữa các trung tâm ứng dụng và CGCN địa phương chưa phát huy có hiệu quả;…
“Bộ cần quan tâm và ưu tiên các nhiệm vụ KH&CN cấp nhà nước có tính cấp thiết của địa phương và giao cơ quan chủ trì là Trung tâm ứng dụng và CGCN (hoặc trực tiếp doanh nghiệp có đủ điều kiện năng lực), phối hợp với các viện hoặc trường có chuyên môn và năng lực phù hợp để nâng cao hiệu quả công tác nghiên cứu và CGCN giữa các tổ chức KH&CN từ trung ương đến địa phương”, PGS.TS. Phạm Anh Tuấn đưa ra kiến nghị với Bộ KH&CN.
Đại diện Trung tâm ứng dụng tiến bộ KH&CN tỉnh Gia Lai cũng nêu ra một số khó khăn đang gặp phải: Nguồn lực đầu tư về cơ sở hạ tầng, trang thiết bị cho trung tâm còn hạn chế, nguồn thu của trung tâm chủ yếu thông qua một số hợp đồng dịch vụ kỹ thuật; Việc thực hiện các đề tài dự án từ nguồn kinh phí của địa phương và phần hỗ trợ của Trung ương chỉ được phép chi trả công lao động nên không thể hợp đồng dài hạn và tuyển dụng cán bộ kỹ thuật phục vụ cho các hoạt động của trung tâm;…
Có thể thấy, phần lớn các địa phương sau khi thực hiện cơ chế tự chủ trong CGCN đều gặp khó khăn lớn nhất về tài chính và cần sự hỗ trợ, tạo điều kiện trong việc kết nối cung – cầu để có thể hoàn thiện bộ máy chính sách kinh tế tại địa phương. Sau diễn đàn này, nghe những trăn trở mà các địa phương gặp phải, hi vọng Bộ KH&CN sẽ có những chính sách hỗ trợ để thúc đẩy hơn nữa quá trình CGCN tại các địa phương.
Thu Trang
