Phát triển Nông sản sạch: Hãy để công nghệ kể câu chuyện thương hiệu nông sản Việt với thế giới

Không ít doanh nghiệp Việt Nam đã có lối đi táo bạo, chinh phục người tiêu dùng trong và ngoài nước bằng chất lượng và các giải pháp công nghệ. Ảnh: Nguyễn Hạnh

Cần một hành trình quyết liệt theo phương thức đa chiều cho thương hiệu nông sản Việt

Theo các số liệu thống kê từ báo cáo của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, hiện nông nghiệp Việt Nam đáp ứng đủ nhu cầu tiêu dùng của hơn 100 triệu dân trong nước, đồng thời còn xuất khẩu nông sản sang nhiều nước trên thế giới. Những nông sản xuất siêu có thể kể đến như gạo, café, các loại hạt,…

Cụ thể, năm 2024, sản lượng lương thực có hạt của Việt Nam đạt 48 triệu tấn, trong đó sản lượng thóc đạt 43,5 triệu tấn, sản lượng ngô đạt hơn 4,4 triệu tấn, cao gấp gần 9 lần so với năm 1975.

Trong giai đoạn 1986 - 2024, tốc độ tăng trưởng giá trị kim ngạch xuất khẩu nông sản đạt trung bình 13,5%/năm. Những mặt hàng xuất khẩu đem lại giá trị cao trong năm 2024 là gỗ và sản phẩm gỗ đạt 16,2 tỷ USD; thủy sản đạt hơn 10 tỷ USD; rau quả đạt 7,12 tỷ USD; gạo đạt 5,75 tỷ USD; cà phê 5,48 tỷ USD; hạt điều 4,48 tỷ USD, mủ cao su 3,37 tỷ USD; sắn 1,13 tỷ USD,…

Hiện, bình quân mỗi năm nước ta sản xuất được 1,3-1,7 triệu tấn cà phê, 170-200 nghìn tấn hạt tiêu, 360-400 nghìn tấn hạt điều, trên 2,1 triệu tấn trái cây các loại, 1,3-1,5 triệu tấn mủ cao su,… Đối với ngành hàng chăn nuôi, tổng sản lượng thịt các loại năm 2024 đạt 8,1 triệu tấn, cao gấp gần 20 lần so với năm 1975.

Trong đó, không ít thương hiệu trà sạch, nguyên liệu từ cây chè cổ thụ ở các vùng núi Hà Giang, Cao Bằng, Mộc Châu,... chinh phục được khách hàng các nước bằng chất lượng độc đáo. Ảnh: Nguyễn Hạnh

Những thống kê cho thấy, ngành nông nghiệp luôn là trụ đỡ quan trọng chó nền kinh tế Việt Nam. Tuy nhiên, trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng và các yêu cầu ngày càng khắt khe của thị trường về An toàn thực phẩm, Phát triển bền vững (ESG) và Minh bạch thông tin, chuỗi giá trị nông sản truyền thống đang bộc lộ nhiều bất cập nghiêm trọng.

Hậu quả là nông sản Việt Nam, dù có rất nhiều lợi thế để phát huy tiềm năng, khẳng định giá trị,… lại thường bị bán dưới dạng nguyên liệu thô, giá trị gia tăng thấp và chưa xây dựng được thương hiệu mạnh trên trường quốc tế.

Câu hỏi đặt ra, tại sao nông sản Việt Nam dồi dào, phong phú, sản lượng cao, nhưng mặt hàng xuất khẩu ra thế giới lại chưa đa dạng? Bên cạnh đó, không ít doanh nghiệp, hợp tác xã có phương pháp nuôi trồng theo hướng hữu cơ, VietGAP, sản xuất được nhiều mặt hàng nông sản chất lượng nhưng vẫn loay hoay tìm đầu ra, chưa nhiều cơ hội hội nhập với thế giới?

Bàn về vấn đề này, trong phiên tọa đàm với chủ đề “Ứng dụng công nghệ, thương mại điện tử và AI để nâng tầm nông sản Việt” (Hội thảo: "Từ nông trại đến bàn ăn - chuỗi giá trị mới cho nông sản Việt" diễn ra vào 7/11, trong khuôn khổ Triển lãm Vietfood & Beverage - Propack Vietnam 2025, tại Hà Nội), các diễn giả, chuyên gia đầu ngành về chuyển đổi số, sở hữu trí tuệ, sàn thương mại, có uy tín trong giới doanh nghiệp Việt Nam đã có những góc nhìn đa chiều, vạch ra hướng đi mới cho doanh nghiệp sản xuất nông sản sạch.

Các loại trà túi lọc chiết xuất từ các loại thảo dược, sử dụng hàng ngày, hỗ trợ tốt cho sức khỏe, ngày càng được người tiêu dùng ưa chuộng. Hiện, một số thương hiệu trà thảo dược đã được xuất khẩu sang nước ngoài. Ảnh: Nguyễn Hạnh

Các chuyên gia đã phác thảo rõ nét bức tranh của nền nông nghiệp Việt, thực trạng của xuất khẩu nông sản, soi chiếu từ chính sách vĩ mô cho đến nhu cầu thực tế từ thị trường, lắng nghe mong muốn của doanh nghiệp Việt với mong muốn đồng hành cùng doanh nghiệp trong hành trình đưa nông sản Việt Nam hội nhập thế giới.

Theo đó, chuyển đổi số được xem là giải pháp cấp thiết để kiến tạo hành trình hội nhập bền vững cho nông sản. Cùng đó, tiêu chuẩn hóa và dữ liệu minh bạch (ví dụ GlobalGAP, VietGAP) là yếu tố nâng cao giá trị nông sản trên thị trường toàn cầu, chuyển dịch tư duy từ bán nguyên liệu sang bán sản phẩm có thương hiệu.

Bên cạnh vai trò của công nghệ và chuyển đổi số, hành trình đưa nông sản sạch hội nhập cần chú trọng đến tiêu chuẩn hóa, dữ liệu hóa và xây dựng niềm tin gắn cùng thương hiệu. Đồng thời, hơn bao giờ hết, mô hình liên kết 5 Nhà (Nhà nước, Nhà nông, Nhà khoa học, Nhà Doanh nghiệp, Nhà băng) được xem là cơ chế bắt buộc để giúp doanh nghiệp Việt vượt qua các “thung lũng tử thần” trong đổi mới sáng tạo. Việc xây dựng một chuỗi giá trị mới, dựa trên nền tảng công nghệ, dữ liệu minh bạch và sự cam kết đa phương, là con đường tất yếu để phát triển bền vững và nâng tầm thương hiệu nông sản Việt.

Công nghệ kiến tạo hành trình “đưa nông sản Việt Nam từ nông trại đến bàn ăn thế giới”

Theo các chuyên gia, để khắc phục những hạn chế về cung ứng, hội nhập nông sản, hộ nông dân, doanh nghiệp, hợp tác xã phải cấp thiết thay đổi tư duy, liên kết, chuẩn hóa các chuỗi giá trị tuyến tính truyền thống và liên kế các chuỗi tuyến tính đạt chuẩn thành mạng lưới kinh tế tuần hoàn để kiến tạo một hệ sinh thái đa chiều, bền vững và minh bạch, thân thiên môi trường, hội nhập chuỗi cung ứng toàn cầu.

Nhiều doanh nghiệp cũng làm khá tốt công tác truyền thông, nhận diện thương hiệu, thông qua các hội chợ, triển lãm. Golden Farm là một thương hiệu được nhận diện khá tốt, do doanh nghiệp biết đầu tư công nghệ vào quá trình sản xuất và định vị thương hiệu. Ảnh: Nguyễn Hạnh

Các chuyên gia cho rằng, điểm nghẽn lớn nhất của chuỗi giá trị truyền thống được xác định là do “liên kết lỏng lẻo”, thiếu sự phối hợp và phát triển đồng bộ giữa các hợp phần trong chuỗi, thiếu các dịch vụ phù hợp, đạt chuẩn để nâng cao chất và lượng, giảm thất thoát sau thu hoạch, bảo quản,… Việc cần làm là đưa ra các giải pháp lấp các khoảng trống trong chuỗi và đưa ra khái niệm về một “cao tốc số” (digital highway) - một nền tảng hạ tầng dữ liệu chung, hiệu quả và minh bạch.

Cụ thể, TS. Nguyễn Trung Kiên, Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Dữ liệu STI Expert, Viện trưởng Viện Chiến lược Công nghệ và Đổi mới Sáng tạo khẳng định, các chuyên gia ngồi cùng các doanh nghiệp để vạch ra phương hướng hành động, đảm bảo mọi mắt xích, đặc biệt là người nông dân được hưởng lợi công bằng. Thay vì các quy trình thủ công, rời rạc, công nghệ được xem là công cụ để tiết kiệm và tạo nên chất và lượng, dữ liệu là công cụ để quản trị và kể chuyện bằng dữ liệu thực cho nông sản Việt.

Tuy nhiên, bên cạnh đó, còn không ít doanh nghiệp có sản phẩm tốt vẫn loay hoay đầu ra, không có cơ hội xuất khẩu. Các chuyên gia nhận định, các doanh nghiệp cần đầu tư công nghệ, thay đổi tư duy và chủ động liên kết mới có thể phát triển và hội nhập. Ảnh: Nguyễn Hạnh

Theo đó, Big Data và AI được ứng dụng để dự báo xu thế, mùa màng, tối ưu hóa quy trình canh tác và phân tích nhu cầu thị trường,… Blockchain đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo tính bất biến và minh bạch của dữ liệu, xây dựng một hệ thống truy xuất nguồn gốc đáng tin cậy từ nông trại đến bàn ăn. Thương mại điện tử (E-commerce) là kênh đầu ra hiệu quả, giúp đưa sản phẩm đã được chuẩn hóa trực tiếp đến tay người tiêu dùng toàn cầu, cắt giảm các khâu trung gian không cần thiết.

Khi người nông dân đã mong muốn chạm đến công nghệ, định vị thương hiệu bằng công nghệ thì việc xây dựng niềm tin gắn với thương hiệu được xác định là một đích đến quan trọng, là cầu nối duy trì liên kết cung - cầu. Về vấn đề này, TS. Trần Hồng Hải, Viện trưởng Viện Sinh thái nhân văn và phát triển bền vững (Hesdi) đã đưa ra nhận định, niềm tin chính là giá trị vô hình của thương hiệu, là công cụ mới nâng cao giá trị nông sản trên thị trường thực phẩm toàn cầu.

Niềm tin này, theo ông Hải, không thể xây dựng bằng khẩu hiệu hay lời nói, mà phải dựa trên ba yếu tố: Các công nghệ, giải pháp đạt chuẩn, phù hợp được áp dụng trong các hợp phần của chuỗi giá trị; Dữ liệu có thể kiểm chứng (verifiable data) và Các tiêu chuẩn nhất quán (consistent standards). Sự cấp thiết của việc áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế (GlobalGAP) và tiêu chuẩn quốc gia (VietGAP) đã được nhấn mạnh.

Việc ứng dụng công nghệ để số hóa quy trình và minh bạch hóa dữ liệu không chỉ là một yêu cầu kỹ thuật, mà là một chiến lược xây dựng thương hiệu. . Điều này cũng gắn liền với vai trò của sở hữu trí tuệ, bảo hộ thương hiệu, chỉ dẫn địa lý, mã vùng trồng,...

“Khi chúng ta ứng dụng công nghệ để minh bạch hóa dữ liệu, chúng ta không chỉ đang nâng cao chất lượng sản phẩm, mà còn đang xây dựng tài sản quý giá nhất: đó là thương hiệu và uy tín của nông sản Việt”, ông Trần Đăng Trang (Phó Viện trưởng Hesdi) đề cập.

Chuỗi liên kết “5 Nhà” và công nghệ giúp thương hiệu nông sản Việt hội nhập và định vị bền vững

Tuy nhiên, dù có công nghệ, có các tiêu chuẩn, nhưng thiếu các cơ chế liên kết thì cũng khó có thể thành công. Theo TS. Chử Đức Hoàng - Chánh Văn phòng Quỹ Đổi mới công nghệ quốc gia (NATIF), Phó Chủ tịch Hội Trí thức Khoa học và Công nghệ Trẻ Việt Nam (NATIF), nông nghiệp Việt Nam phải đặt mình trong bối cảnh cuộc đua đổi mới sáng tạo toàn cầu.

Ông Hoàng chỉ ra những “thung lũng tử thần” (death valleys) mà các dự án công nghệ thường gặp phải do thiếu sự kết nối. Để vượt qua rào cản này, chiến lược cốt lõi là dùng cơ hội từ công nghệ và thị trường để khắc phục các điểm yếu cố hữu như manh mún, liên kết lỏng lẻo. Mô hình liên kết "5 Nhà" được khẳng định là một hành trình đầy thách thức nhưng cũng vô cùng vinh quang, đòi hỏi tư duy và cách làm mới.

Các sản phẩm của Hợp tác xã Nông nghiệp hữu cơ Tân Dân được các chuyên gia đánh giá khá chất lượng. Nhưng, hiện doanh nghiệp vẫn loay hoay tìm đầu ra, không đến được với khách hàng tiềm năng, không truy xuất được nguồn gốc do thiếu đầu tư công nghệ, không thực hiện chuỗi liên kết mà "đi một mình" trong nhiều năm qua. Ảnh: BTC

Bà Lê Thị Dung - Viện trưởng Viện Doanh Trí, Tổng giám đốc Công ty CP Đào tạo & Phát triển nhân lực Dgroup, Chủ tịch CLB CEO 1983 khẳng định tầm nhìn và cam kết của câu lạc bộ, coi đây vừa là trách nhiệm, vừa là cơ hội vàng.

“Đầu tư vào nông nghiệp công nghệ cao chính là đầu tư vào tương lai của kinh tế Việt Nam. Chúng tôi cam kết sẽ tiên phong ứng dụng các mô hình đổi mới sáng tạo, biến nông sản ‘Made in Vietnam’ trở thành một thương hiệu bảo chứng cho chất lượng và niềm tin trên bản đồ thế giới. Sự chung tay này nhằm kiến tạo một tương lai Bền vững - Minh bạch - Thịnh vượng cho nông sản Việt”, bà Lê Dung nhấn mạnh.

Trong hành trình hội nhập nông sản, thay vì sản xuất và tìm hướng đi đơn lẻ, các doanh nghiệp, hợp tác xã nông nghiệp phải có giải pháp tích hợp, ứng dụng công nghệ, cam kết tiêu chuẩn và liên kết đa phương.

Đại diện thương hiệu Trà Việt Tú giới thiệu sản phẩm và kể câu chuyện hội nhập thông qua chuyển đổi số và thực hiện chuỗi liên kết. Hiện, sản phẩm của Trà Việt Tú đã xuất khẩu được sang rất nhiều nước và được đánh giá cao. Ảnh: BTC

Nhấn mạnh về giá trị của công nghệ và chuỗi liên kết, các chuyên gia đồng thuận rằng, các viện nghiên cứu khoa học nên tập trung nghiên cứu, hình thành bộ giải pháp, bộ dịch vụ khoa học công nghệ, các mô hình tiêu chuẩn hóa (GlobalGAP, VietGAP) và số hóa quy trình,…

Các Hội, Hiệp hội lĩnh vực khoa học, công nghệ, nông nghiệp cần tiên phong trong phối hợp “các Nhà”, chung tay hỗ trợ doanh nghiệp chuẩn hóa các hệ thống sản xuất, các chuỗi giá trị đạt chuẩn quốc tế, xây dựng tài sản sở hữu trí tuệ và tạo dựng thương hiệu trên các số liệu, các kết quả đạt chuẩn.

Để làm được những điều lớn lao đó, Nhà nước cần có cơ chế cụ thể để hỗ trợ các doanh nghiệp công nghệ nông nghiệp (AgriTech) vượt qua “thung lũng tử thần”, quy hoạch vùng trồng phù hợp, phát huy thế mạnh nông sản, đặc sản phù hợp từng địa phương. Đồng thời, hỗ trợ xây dựng các chuỗi giá trị tương ứng và thúc đẩy các chuỗi giá trị này đạt chuẩn, phát triển bền vững, tạo các hành lang pháp lý, kinh tế, liên kết các chuỗi đạt chuẩn thành mạng lưới kinh tế tuần hoàn cho nông nghiệp Việt Nam.

Tuy nhiên, vấn đề quan trọng nhất, là người nông dân cần thay đổi tư duy, nắm bắt cơ hội và mạnh dạn liên kết để hội nhập, tham gia các khóa đào tạo để hiểu về chuỗi giá trị số, chuyển đổi số, trở thành chủ thể tích cực chung tay phát triển bền vững các vùng nguyên liệu, các hợp phần trong chuỗi giá trị, góp phần minh chứng, tạo dựng và gìn giữ thương hiệu vùng miền và được hưởng lợi công bằng từ sự minh bạch của chuỗi cung ứng.

Sự chuyển dịch từ “bán tài nguyên” sang “bán sản phẩm có thương hiệu” là một hành trình dài, nhưng với sự cam kết hành động và cam kết đồng hành của nông dân, doanh nghiệp, Hiệp hội, và các Viện nghiên cứu trong lĩnh vực nông nghiệp, nhất định nông sản Việt sẽ vươn xa, xứng tầm và định vị thương hiệu bền vững trên thị trường quốc tế.