acecook

Tự động hóa Việt Nam nửa thế kỷ vươn mình trong thách thức và cơ hội

Diễn đàn
30/04/2025 06:06
Kỷ niệm 50 năm ngày Giải phóng miền Nam thống nhất đất nước, chúng ta cùng nhìn lại những bước phát triển của công nghệ tự động hóa tại Việt Nam trong 5 thập kỷ qua.
aa
VAA ra mắt Chi hội Đào tạo Tự động hoá Khuyến khích thanh niên tích cực tham gia phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số Hành trình thị giác qua 50 biểu tượng đầy màu sắc mừng 50 năm giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước

1975 - 1985: Khởi đầu sơ khai từ nền tảng thấp

Sau chiến tranh, Việt Nam bắt đầu công cuộc khôi phục kinh tế, khoa học công nghệ tự động hóa gần như chưa hình thành rõ nét, chỉ mới ứng dụng rất sơ khai trong các ngành công nghiệp quốc doanh. Một số dây chuyền bán tự động nhập khẩu từ Liên Xô và các nước Đông Âu cho các ngành như dệt may, cơ khí… được các nhà máy lớn như Nhà máy Dệt Nam Định, Nhà máy Cơ khí Hà Nội, Nhà máy Xi măng Hải Phòng sử dụng.

Một số viện nghiên cứu bắt đầu ra đời như Viện Tự động hóa kỹ thuật (1979), thuộc Viện Khoa học Việt Nam (nay là Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam). Năm 1985, một số đề tài nghiên cứu khoa học về điều khiển tự động bắt đầu hình thành trong các trường đại học lớn như Bách khoa Hà Nội, Bách khoa TP.HCM.

1986 - 1995: Đổi mới và nhập cuộc

Năm 1986, Việt Nam thực hiện công cuộc Đổi mới, mở cửa nền kinh tế, tạo tiền đề cho việc tiếp cận công nghệ tự động hóa hiện đại từ Nhật Bản, Hàn Quốc, Đức.

Từ năm 1988, các doanh nghiệp nhà nước bắt đầu tiếp cận công nghệ điều khiển tự động sơ cấp như PLC (Programmable Logic Controller), cảm biến cơ bản. Các dây chuyền sản xuất tự động trong công nghiệp nhẹ (như thực phẩm, nước giải khát) được lắp đặt tại TP.HCM, Hà Nội.

Tự động hóa Việt Nam nửa thế kỷ vươn mình trong thách thức và cơ hội
Tổ máy số 4 nhà máy nhiệt điện Phả Lại chính thức phát điện từ cuối năm 1986

Năm 1993, Viện Tự động hóa Kỹ thuật (VIAE), trực thuộc Bộ Công Thương được thành lập, hỗ trợ nghiên cứu và ứng dụng tự động hóa vào sản xuất.

Tổ chức xã hội - nghề nghiệp đầu tiên của những người hoạt động, nghiên cứu và giảng dạy trong lĩnh vực tự động hóa - đo lường - điều khiển tại Việt Nam được thành lập vào tháng 7 năm 1994 tại Hà Nội theo Quyết định của Thủ tướng Chính phủ với tên gọi ban đầu là Hội Khoa học Công nghệ Tự động Việt Nam (nay là Hội Tự động hóa Việt Nam), đánh dấu bước phát triển chuyên sâu trong lĩnh vực tự động hóa.

Năm 1995, Internet chính thức vào Việt Nam - tạo ra môi trường cho tự động hóa điều khiển từ xa bước đầu phát triển. Các dự án ODA từ Nhật Bản, Pháp, Hàn Quốc đã giúp hiện đại hóa một số nhà máy, đặc biệt trong các lĩnh vực điện lực, dầu khí, xi măng, thép, dệt may…

Tự động hóa Việt Nam nửa thế kỷ vươn mình trong thách thức và cơ hội
Dầu khí là ngành đi tiên phong trong việc ứng dụng công nghệ tự động hoá

1996 - 2005: Hội nhập và hiện đại hóa

Từ 1996, các khu công nghiệp, khu chế xuất phát triển mạnh (VSIP, Tân Thuận...), kéo theo nhu cầu ứng dụng tự động hóa trong quản lý sản xuất, logistics. Các công ty Việt Nam bắt đầu nhập khẩu PLC và SCADA (Supervisory Control and Data Acquisition) để tự động hóa quy trình sản xuất.

Năm 1997 - 2000, một số trường đại học mở chuyên ngành Điều khiển tự động, Robot công nghiệp (ví dụ: ĐH Bách khoa TP.HCM, ĐH Bách khoa Hà Nội). Năm 2004 - 2005: Các nhà máy xi măng, thép, điện bắt đầu triển khai hệ thống tự động hóa toàn diện, tích hợp cảm biến và điều khiển số.

Tự động hóa Việt Nam nửa thế kỷ vươn mình trong thách thức và cơ hội
Ngành điện Việt Nam ứng dụng công nghệ tự động hoá trong tất cả các khâu điều hành, sản xuất và phân phối

2006 - 2015: Bùng nổ công nghệ và chuẩn hóa tự động hóa

Việt Nam gia nhập WTO - đẩy mạnh áp dụng tiêu chuẩn quốc tế về tự động hóa trong các ngành chế biến, sản xuất linh kiện điện tử.

Năm 2008, xuất hiện các doanh nghiệp Việt Nam cung cấp giải pháp tự động hóa trọn gói (ví dụ: Tự động hóa Tân Phát, Tự động hóa Đông Dương).

Một số lĩnh vực tự động hóa bứt phá như: Tự động hóa hệ thống SCADA tại EVN. Các khu công nghiệp lớn (VSIP, Amata, Sài Gòn Hi-tech Park) bắt đầu lắp đặt dây chuyền tự động hóa cao.

Trong những năm cuối thập kỷ, nhiều diễn đàn, hội thảo, triển lãm quốc tế về tự động hóa, đo lường, điều khiển được tổ chức tại Việt Nam thu hút đông đảo sự quan tâm của các nhà quản lý, các nhà khoa học, doanh nghiệp, sinh viên. Các trường đại học lớn mở rộng đào tạo ngành Kỹ thuật điều khiển và tự động hóa.

2010, sự kiện “Cách mạng Công nghiệp 4.0” bắt đầu lan tỏa tại Việt Nam, thúc đẩy khái niệm smart factory (nhà máy thông minh), robot hóa. Trong các năm 2014–2015, Việt Nam bắt đầu phát triển các startup về IoT công nghiệp (ví dụ: BKAV Smart Factory, Lumi Việt Nam).

Tự động hóa Việt Nam nửa thế kỷ vươn mình trong thách thức và cơ hội
Dây chuyền sản xuất sữa hiện đại của Vinamilk

2016 - 2025: Bước vào kỷ nguyên tự động hóa thông minh

Năm 2016, Đề án “Phát triển công nghiệp hỗ trợ” của Chính phủ từng bước hỗ trợ doanh nghiệp Việt đầu tư vào thiết bị tự động hóa, robot công nghiệp.

Robot công nghiệp bắt đầu được ứng dụng trong các nhà máy điện tử, ô tô (Samsung, LG, Toyota, Vinfast…). IoT công nghiệp được triển khai trong nhiều hệ thống quản lý thông minh trong logistics, sản xuất thực phẩm, y tế. Một số doanh nghiệp nội địa phát triển mạnh mảng tự động hóa như FPT Software: Tự động hóa quy trình (RPA). Các công ty như ABB Việt Nam, Siemens Việt Nam tăng cường mở rộng thị trường thiết bị tự động hóa.

Năm 2018, các trung tâm nghiên cứu và đổi mới sáng tạo về tự động hóa tại TP.HCM, Hà Nội, Đà Nẵng được thành lập. Năm 2020, đại dịch COVID-19 làm bùng nổ ứng dụng robot giao hàng, robot y tế, hệ thống tự động hóa không chạm.

Năm 2019, Chính phủ ban hành "Chương trình quốc gia chuyển đổi số đến năm 2025, định hướng 2030", đẩy mạnh tự động hóa trong quản trị doanh nghiệp và sản xuất.

Từ năm 2021, Việt Nam đưa ra chiến lược quốc gia về cách mạng công nghiệp 4.0, trong đó tự động hóa, AI, IoT đóng vai trò chủ chốt. Trong các năm 2023 - 2025, xu hướng robot cộng tác (cobot), dây chuyền tự động hóa sản xuất thông minh trong các ngành như điện tử, ô tô, logistics, năng lượng tái tạo phát triển mạnh.

Tự động hóa Việt Nam nửa thế kỷ vươn mình trong thách thức và cơ hội
Nhà máy sản xuất ô tô của Vinfast với quy trình tự động hoá cao

FPT Software, VNPT Technology, BK Holdings đầu tư mạnh vào các giải pháp tự động hóa thông minh. Việt Nam có sản phẩm tự chế tạo được robot vận chuyển, dây chuyền đóng gói tự động, máy kiểm tra tự động đạt chuẩn quốc tế.

Nhiều Smart Factory (nhà máy thông minh) xuất hiện và phát triển mạnh như VinFast, Foxconn, BW Industrial. Robot tự động hóa nội địa bắt đầu được sản xuất bởi các doanh nghiệp Việt như TMA Robotics, Vingroup.

AI tích hợp trong tự động hóa được triển khai tại nhiều dự án. Các trung tâm nghiên cứu tự động hóa lớn được đầu tư như Trung tâm Công nghệ cao Hòa Lạc (HHTP); Trung tâm nghiên cứu AI và Robotics tại Đại học Quốc gia TP.HCM, Đại học Bách Khoa Hà Nội.

Tự động hóa dưới góc nhìn quản lý khoa học công nghệ

Tự động hóa là một trong những lĩnh vực then chốt góp phần thúc đẩy công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Trong hành trình 50 năm từ 1975 đến 2025, ngành tự động hóa Việt Nam đã trải qua những giai đoạn phát triển đầy biến động, phản ánh sự vận động không ngừng của nền kinh tế và bối cảnh toàn cầu.

Nhìn lại hành trình lịch sử chúng ta thấy, sau năm 1975, trong điều kiện hậu chiến tranh đầy khó khăn, tự động hóa tại Việt Nam gần như chưa được hình thành như một ngành nghề độc lập. Hoạt động sản xuất công nghiệp chủ yếu dựa vào lao động thủ công, thiết bị lạc hậu, phụ thuộc vào viện trợ. Các cơ sở nghiên cứu đầu ngành như Viện Kỹ thuật Quân sự, Viện Cơ học Bách khoa mới bắt đầu đặt nền móng sơ khai cho việc nghiên cứu điều khiển và tự động hóa.

Bước sang thập niên 1980, cùng với công cuộc Đổi mới, Việt Nam bắt đầu tiếp cận những công nghệ tự động hóa đầu tiên từ các nước tiên tiến. Việc thành lập các trung tâm nghiên cứu tự động hóa thuộc các trường đại học kỹ thuật lớn như Bách khoa Hà Nội, Bách khoa TP. Hồ Chí Minh, và sự ra đời của Hội Tự động hóa Việt Nam (VAA) vào năm 1994 đánh dấu bước chuyển mình quan trọng. Tuy nhiên, tự động hóa thời kỳ này chủ yếu mang tính nghiên cứu, thử nghiệm; việc ứng dụng trong công nghiệp còn hạn chế do thiếu nguồn lực và hạ tầng.

Tự động hóa Việt Nam nửa thế kỷ vươn mình trong thách thức và cơ hội
AI controller

Thời kỳ này, nước ta đã ra khỏi cuộc khủng hoảng kinh tế - xã hội nghiêm trọng và kéo dài hơn 15 năm, tuy còn một số mặt chưa vững chắc, song đã tạo được tiền đề cần thiết để chuyển sang một thời kỳ phát triển mới: đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước”. Về thế, đất nước không còn bị bao vây cấm vận. Việt Nam đã bình thường hóa quan hệ với Mỹ; khôi phục và mở rộng quan hệ hữu nghị, hợp tác nhiều mặt với Trung Quốc; phát triển quan hệ với các nước trong khu vực, trở thành thành viên đầy đủ của tổ chức ASEAN; từng bước đổi mới quan hệ với Liên bang Nga, các nước trong Cộng đồng các quốc gia độc lập (SNG) và các nước Đông Âu; mở rộng quan hệ với các nước công nghiệp phát triển.

Giai đoạn từ 2000 đến 2010 chứng kiến bước phát triển mạnh mẽ nhờ hội nhập quốc tế và sự bùng nổ của công nghệ thông tin. Các doanh nghiệp trong nước bắt đầu quan tâm đầu tư tự động hóa dây chuyền sản xuất, đặc biệt trong ngành điện tử, lắp ráp cơ khí, chế biến thực phẩm. Tuy vậy, năng lực nội sinh về thiết kế và chế tạo hệ thống tự động vẫn còn yếu, phụ thuộc nhiều vào công nghệ nhập khẩu.

Từ 2010 đến nay, trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp 4.0, tự động hóa tại Việt Nam có những bước tiến đột phá. Các lĩnh vực robot công nghiệp, hệ thống điều khiển tự động, Internet vạn vật công nghiệp (IIoT) và trí tuệ nhân tạo bắt đầu được ứng dụng rộng rãi tại các nhà máy lớn. Một số doanh nghiệp Việt Nam đã làm chủ được công nghệ điều khiển SCADA, chế tạo cánh tay robot đơn giản, hệ thống tự động hóa kho vận thông minh. Đặc biệt, các tập đoàn như EVN, PVN, Viettel, FPT, Vingroup đã đầu tư mạnh vào nghiên cứu phát triển (R&D), đưa tự động hóa trở thành một phần quan trọng trong chiến lược cạnh tranh toàn cầu.

Tự động hóa Việt Nam nửa thế kỷ vươn mình trong thách thức và cơ hội

Tuy nhiên, nhìn nhận một cách thẳng thắn, tự động hóa Việt Nam vẫn còn nhiều điểm nghẽn: tỷ lệ nội địa hóa thấp trong các hệ thống tự động hóa cao cấp, thiếu các doanh nghiệp đầu chuỗi làm chủ công nghệ cốt lõi, nguồn nhân lực chất lượng cao còn thiếu hụt. Bên cạnh đó, sự phối hợp giữa nhà nước, doanh nghiệp và viện trường trong việc hình thành hệ sinh thái đổi mới sáng tạo chuyên sâu cho tự động hóa còn chưa thực sự chặt chẽ.

Dưới góc nhìn quản lý khoa học công nghệ, để ngành tự động hóa Việt Nam bứt phá trong thập kỷ tới, cần có chiến lược bài bản, đồng bộ từ trung ương đến địa phương. Trước hết, cần ưu tiên phát triển các nền tảng công nghệ cốt lõi như cảm biến thông minh, điều khiển tích hợp, robot tự hành. Đồng thời, cần xây dựng các trung tâm nghiên cứu liên ngành tự động hóa - AI - cơ điện tử tầm cỡ quốc gia, có sự tham gia sâu rộng của doanh nghiệp. Chính sách hỗ trợ cần đi vào thực chất hơn, khuyến khích thử nghiệm, thương mại hóa sáng chế trong nước. Cuối cùng, đào tạo nhân lực chất lượng cao, đặc biệt trong các lĩnh vực thiết kế hệ thống và lập trình điều khiển, phải được đặt lên hàng đầu.

50 năm qua, tự động hóa Việt Nam đã đi từ con số gần như bằng không đến những thành tựu đáng ghi nhận. Với tầm nhìn chiến lược và sự quyết tâm đổi mới, chúng ta hoàn toàn có thể kỳ vọng rằng tự động hóa sẽ trở thành một trụ cột vững chắc, đưa Việt Nam tiến vào nhóm các nền kinh tế công nghiệp phát triển trong tương lai gần.

Vân Anh

Tudonghoangaynay.vn
mca
Tin bài khác
100 Giáo sư, Phó giáo sư được mời thỉnh giảng tại Đại học Quốc gia Hà Nội

100 Giáo sư, Phó giáo sư được mời thỉnh giảng tại Đại học Quốc gia Hà Nội

Ngày 3/7, Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội (ĐHQG Hà Nội) đã ký quyết định về việc ban hành thí điểm chương trình giáo sư thỉnh giảng, mời và công nhận khoảng 100 nhà khoa học xuất sắc, chuyên gia, học giả uy tín trong và ngoài nước tham gia giảng dạy, nghiên cứu, chuyển giao tri thức tại ĐHQG Hà Nội giai đoạn 2025-2035.
Trí tuệ nhân tạo dẫn đầu cuộc cách mạng nhà máy thông minh

Trí tuệ nhân tạo dẫn đầu cuộc cách mạng nhà máy thông minh

Trong kỷ nguyên chuyển đổi số, trí tuệ nhân tạo (AI) không chỉ là một xu hướng công nghệ, mà đã trở thành yếu tố cốt lõi định hình lại ngành sản xuất toàn cầu. Mặc dù hơn 70% các dự án AI công nghiệp bị dừng lại sau giai đoạn thử nghiệm - theo một nghiên cứu của Diễn đàn Kinh tế Thế giới - những ví dụ thành công cho thấy AI có thể tích hợp hiệu quả và mang lại giá trị rõ ràng trong các nhà máy hiện đại.
Nhận định phiên giao dịch ngày 04/7: Cơ cấu danh mục, tránh mua đuổi

Nhận định phiên giao dịch ngày 04/7: Cơ cấu danh mục, tránh mua đuổi

Thị trường ngày 3/7 đánh dấu sự đứt mạch tăng liên tiếp của VN Index khi chỉ số quay đầu giảm điểm nhẹ trong bối cảnh thanh khoản tăng vọt. Trong khi lực bán gia tăng mạnh, khối ngoại lại bất ngờ mua ròng gần 2,3 nghìn tỷ đồng – tín hiệu trái chiều đáng chú ý. Trước những dấu hiệu chưa rõ ràng, trong phiên 4/7, nhà đầu tư nên tập trung cơ cấu danh mục và tránh mua đuổi.
Quỹ KH-CN Quốc gia chuyển mình kiến tạo, hướng tới đạt top 3 ASEAN về công bố quốc tế

Quỹ KH-CN Quốc gia chuyển mình kiến tạo, hướng tới đạt top 3 ASEAN về công bố quốc tế

Đại hội Đảng bộ Quỹ Phát triển Khoa học và Công nghệ (KH&CN) Quốc gia nhiệm kỳ 2025-2030 đánh dấu bước chuyển mình quan trọng của đơn vị trong tư duy lãnh đạo, từ vai trò giám sát sang kiến tạo phát triển. Với tầm nhìn đổi mới toàn diện, Quỹ đặt mục tiêu trở thành thiết chế tài chính công minh bạch, hiệu quả, giữ vai trò trung tâm trong tài trợ KH&CN và đổi mới sáng tạo quốc gia.
Để ngoại tệ không còn là trở ngại cho mỗi chuyến xuất ngoại

Để ngoại tệ không còn là trở ngại cho mỗi chuyến xuất ngoại

Với mạng lưới chi nhánh rộng khắp, chính sách tỷ giá cạnh tranh và công nghệ hiện đại, BIDV mang đến giải pháp giao dịch ngoại tệ hiệu quả, đáp ứng nhu cầu của khách hàng cá nhân cũng như doanh nghiệp.
Tử vi vòng quay công nghệ ngày 4/7/2025: Tuổi Tuất tận hưởng niềm vui, tuổi Sửu chú ý sức khỏe

Tử vi vòng quay công nghệ ngày 4/7/2025: Tuổi Tuất tận hưởng niềm vui, tuổi Sửu chú ý sức khỏe

Những bí ẩn của khoa học đời sống là "món ăn" tinh thần không thể thiếu trong cuộc sống của con người. Tử vi vòng quay công nghệ xem tử vi 12 con giáp ngày 4/7/2025 cho tất cả các tuổi nhằm dự đoán vận hạn về công danh, tiền bạc, tình duyên, sức khỏe...
Thị trường chứng khoán ngày 03/7: Phiên phân phối hay cú giành hàng chiến lược?

Thị trường chứng khoán ngày 03/7: Phiên phân phối hay cú giành hàng chiến lược?

Phiên ngày 3/7 khép lại với sắc đỏ nhẹ nhưng để lại nhiều dư âm về tính chất dòng tiền và tâm lý thị trường. VN Index giảm điểm giữa lúc thanh khoản bùng nổ, gợi mở khả năng về một phiên phân phối quy mô lớn. Tuy nhiên, việc khối ngoại mua ròng gần 2,3 nghìn tỷ đồng lại đặt ra nghi vấn liệu đây có phải là động thái giành hàng chiến lược giữa lúc áp lực chốt lời gia tăng.
Ra mắt hệ thống giám sát Nghị quyết 57 về khoa học, công nghệ và chuyển đổi số

Ra mắt hệ thống giám sát Nghị quyết 57 về khoa học, công nghệ và chuyển đổi số

Sáng 2/7, Ban Chỉ đạo Trung ương về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số tổ chức lễ ra mắt các nền tảng số nhằm giám sát và triển khai Nghị quyết 57. Việc đưa vào vận hành hệ thống giám sát trực tuyến có ý nghĩa quan trọng, đánh dấu bước tiến trong đổi mới phương thức lãnh đạo, điều hành trên nền tảng số, bảo đảm tính minh bạch, đồng bộ và hiệu quả trong theo dõi, đánh giá việc thực hiện các mục tiêu chiến lược trên phạm vi toàn quốc.
Chính sách ưu đãi vượt trội cho dự án hợp tác công tư lĩnh vực KHCN, đổi mới sáng tạo

Chính sách ưu đãi vượt trội cho dự án hợp tác công tư lĩnh vực KHCN, đổi mới sáng tạo

Theo Nghị định số 180/2025/NĐ-CP ngày 1/7/2025, hợp tác công tư không chỉ được khuyến khích thực hiện theo các hình thức truyền thống quy định tại Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư (PPP) mà còn được mở rộng áp dụng đối với tất cả các hình thức hợp tác giữa khu vực công và khu vực tư phù hợp các mô hình đầu tư công - quản trị tư, đầu tư tư - sử dụng công, lãnh đạo công - quản trị tư.
6 tháng đầu năm 2025: BSR đạt doanh thu hơn 69.000 tỷ đồng, lợi nhuận vượt 93% kế hoạch

6 tháng đầu năm 2025: BSR đạt doanh thu hơn 69.000 tỷ đồng, lợi nhuận vượt 93% kế hoạch

Bất chấp thị trường dầu mỏ thế giới tiếp tục bất ổn bởi xung đột địa chính trị diễn ra trên nhiều nơi, tác động tiêu cực chính sách thuế của Mỹ, giá dầu thô biến động mạnh và áp lực cạnh tranh ngày càng gia tăng, Công ty cổ phần Lọc hóa dầu Bình Sơn (BSR) đã ghi nhận kết quả sản xuất kinh doanh (SXKD) khởi sắc trong 6 tháng đầu năm 2025.
Quảng cáo
moxa