Xu hướng hành xử với AI trong giáo dục

Theo tác giả John Bailey, “Trí tuệ Nhân tạo (Artificial Intelligence-AI) là một lĩnh vực của khoa học máy tính, nhằm tạo ra hệ thống phần mềm có khả năng mô phỏng các hành vi và quy trình mà con người coi là “thông minh” (intelligent), bao gồm lập luận, học tập, giải quyết vấn đề và thể hiện sự sáng tạo”.

Thúc đẩy đào tạo AI để nâng cao chất lượng giáo dục ChatGPT: lợi ích và những cảnh báo trong giáo dục

1- Ứng dụng nổi tiếng và xu hướng hành xử quốc tế

AI tạo sinh (GenAI) mô tả các thuật toán (hệ thống phần mền) tạo ra các nội dung, dữa liệu trên dữ liệu hiện có. Những nội dung dữ liệu này hoàn toàn mới, có thể là văn bản, hình ảnh, âm thanh, mô phỏng, video,... ChatGPT nổi tiếng là một nhánh của GenAI, một chatbot do OpenAI được công bố vào cuối năm 2022. Trong bài viết này này khi nói về AI, nói chung là đề cập tới GenAI.

Dữ liệu đào tạo cho mô hình GPT của OpenAI bao gồm nội dung web, sách, bài viết trên Wikipedia, bài viết tin tức, bài đăng trên mạng xã hội, đoạn mã,... Dưới đây là một số ứng dụng (công cụ) thông dụng nhất của AI.

- ChatGPT 4.0 có khả năng phân tích dữ liệu, tạo biểu đồ, giải các bài toán, chỉnh sửa tệp và thậm chí phát triển các giả thuyết để giải thích xu hướng của dữ liệu;

- Microsoft Binh Chat, một phiên bản của công cụ tìm kiếm, nó được cải tiến công nghệ ChatGPT của OpenAI. Nó có thể duyệt các trang web và cung cấp trích dẫn nguồn với kết quả của nó;

- Goole Bard của Goole có khả năng tạo văn bản, dịch ngôn ngữ, viết nhiều loại nội dung sáng tạo khác nhau và viết, gỡ lỗi mã bằng 20 ngôn ngữ lập trình khác nhau.

Khoa học hướng tới AI siêu việt (Super AI) vượt qua trí tuệ con người trong mọi lĩnh vực, nhưng đây mới chỉ là giả thuyết cho tương lai.

Tiềm năng và ảnh hưởng của AI rất lớn. “AI sẽ có tác động sâu sắc hơn cả điện và lửa” (Sundar Pichai-CEO Google). “AI không phải là tương lai mà là hiện tại” (Fei-Fei Li, Nhà khoa học AI). “AI có thể là điều tốt nhất hoặc tệ nhất từng xảy ra với nhân loại” (Stephen Hawking-Nhà Vật lý lý thuyết). “Vấn đề không phải AI có thể làm được gì, mà là AI nên làm gì” (Unknown).

Quan hệ của AI với con người là hỗ trợ nhau, không thiếu nhau, mặc dù AI không bao giờ thể thay thế được con người. “AI sẽ không thay thế con người, nhưng con người sử dụng AI sẽ thay thế những người không dùng AI” (Kai-Fu Lê, Chuyên gia AI). “Máy móc có thể học, nhưng con người mới là người ra quyết định” (Satya Nadella-CCEO Microsoft). Người ta nói, con người tạo ra AI, thông qua máy tính. Máy tính không có não mà còn ít cảm xúc, không có được kỹ năng mềm và khả năng sáng tạo còn hạn chế, kém con người. Loài người, từ xưa có quyền lực lớn nhất trên trái đất và mãi mãi chúng ta luôn tự hào về vị trí thống trị ấy. Cùng với trí tuệ thông minh, vốn “có một không hai”, con người vẫn là “độc nhất vô nhị” và vĩ đại nhất trên hành tinh này. Do đó AI trước sau vẫn là trí tuệ thông minh nhân tạo do chính con người tạo ra.

2- AI trong giáo dục

Có thể nói, sự xuất hiện của AI, cụ thể là các ứng dụng của nó vừa là niềm vui, vừa là nỗi sợ hãi trong toàn ngành giáo dục trên thế giới. Áp dụng AI trong giáo dục đó là cơ hội tuyệt vời nhưng cũng là thách thức rất lớn về sự tồn tại của các mô hình học thuật truyền thống, có giá trị như: đánh giá, thiết kế khóa học, hoạt động. Đặc biệt là xây dựng được chính sách của mỗi quốc gia khi đưa AI vào trong giáo dục. Nhiều chuyên gia có chung nhận định: công nghệ của AI trong giáo dục ngày càng khả thi, giúp các tổ chức tiết kiệm tiền của và cải thiện hiệu quả quá trình cũng như quy trình làm việc tại các nhà trường. Tuy cơ hội và tiềm năng của AI trong việc giải quyết được nhiều nhiệm vụ phức tạp nhưng cũng có những rủi ro, thách thức cao hơn và đang ngày càng tăng trong giáo dục.

2.1. Cơ hội và hiện thực hóa của AI

Nhận định chung trong giới khoa học tinh hoa thế giới cho rằng: AI có thể giúp đạt được các ưu tiên về giáo dục theo những cách tốt hơn, ở quy mô lớn và chi phí thấp hơn. AI có thể phục vụ như một chuyên gia ảo tuyệt vời trong một số vai trò giảng dạy và học tập. Mặc dù ứng dụng của AI đang ở giai đoạn cất cánh nhưng hiệu quả hiện hữu của nó đang diễn ra vội vã ở nhiều quốc gia.

Cải thiện chương trình giảng dạy và học tập. AI giúp mở rộng nội dung và cách thức truyền tải, đồng thời tùy chỉnh các bài học để đáp ứng nhu cầu của từng người học. Nâng cao trải nghiệm học tập. Tự động xây dựng tài liệu học tập phù hợp từng người học, giúp học tập cá nhân hóa và phát triển năng lực, tùy thuộc vào những người học khác nhau. Hỗ trợ tận tình người học, như một gia sư riêng, trả lời các câu hỏi bất cứ ngày hay đêm. Người học luôn tự chủ, tự tin và không phải vật lộn với bài tập một mình. AI đặc biệt hữu ích cho những người học nhút nhát hoặc sống khép kín. Họ có thể tự đặt câu hỏi mà không lo bị đánh giá và từ đó mạnh dạn tham gia nhiều hơn ở lớp, ở trường.

Đánh giá và chấm điểm người học. Ứng dụng các công cụ đánh giá để cung cấp các phản hồi kịp thời được cá nhân hóa người học và người dạy. Hỗ trợ tự động về chấm bài, ghi nhận điểm số, phân tích kết quả học tập, giúp người dạy tiết kiệm thời gian. Thiết kế bài giảng, tạo câu hỏi trắc nghiệm, xây dựng các các tài liệu giảng dạy sôi động và hấp dẫn.

Hỗ trợ người quản lý và người dạy. Hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục trong việc lập kế hoạch học tập, quản lý lớp học và phát triển chuyên môn. AI giúp tìm kiếm tài liệu hay nghiên cứu và tài nguyên mới và nhanh nhất. Người dạy và người học tự học thêm các kỹ năng cứng và mềm hoặc kiến thức mới, nâng cao trình độ chuyên môn và kỹ năng sống. Tạo game học tập vui nhộn, mang tính giải trí, người học có thể chơi mà học. AI hỗ trợ cuộc sống cho người dạy và tự nâng cao thu nhập một cách dễ dàng cho bản thân.

Tác giả (thứ 2 từ trái vào) tới thăm Công ty Công nghệ Meta, Facebook ở Seattle, Bellevue (Washington, Mỹ), tháng 01 năm 2025.

2.2. Thách thức và rủi ro của AI

Cùng với lợi ích tiềm năng và đang dần hiện thực hóa của AI là xuất hiện những trở ngại, khó khăn. Đây là cái cớ khiến một số quốc gia hạn chế hay ngăn cấm AI đi vào cuộc sống học đường. Tất cả những thách thức và rủi ro này, đòi hỏi cộng đồng giáo dục phải đưa ra chính sách khả thi để vượt qua.

Gian lận và đạo đức của người học. Người học có thể sử dụng AI để giải bài tập về nhà hoặc làm bài kiểm tra. Các bài luận do AI tạo ra có nguy cơ làm suy yếu việc học cũng như quá trình vào học các cấp học cao hơn. Bên cạnh những vấn đề đạo đức liên quan như vậy, người học sử dụng AI để làm bài thay. Điều này dẫn đến không học được nội dung và kỹ năng mà người học rất cần phải biết.

Quan ngại về quyền riêng tư. Khi tương tác với AI, các cuộc trò chuyện và thông tin cá nhân của họ, có thể được lưu trữ và phân tích, gây rủi ro cho người dạy và người học. Đặc biệt cần hạn chế sử dụng AI công cộng, nơi dữ liệu cá nhân khó được bảo vệ, nhất là sử dụng dữ liệu cá nhân không đúng mục đích hoặc chia sẻ cho bên thứ ba.

Vấn đề công bằng. Không phải tất cả các người học, tùy phụ thuộc vào hoàn cảnh cá nhân, đều có quyền truy cập thiết bị máy tính và Internet. Tạo ra sự bất bình đẳng giữa các vùng miền, người giàu và người nghèo và còn ảnh hưởng với tất cả người dạy và người học khác.

Giảm kết nối xã hội. Việc dành nhiều thời gian để sử dụng AI, sẽ phải trả giá bằng việc người học ít tương tác với người dạy và cả bạn học cùng lớp. Trẻ em có thể chuyển qua các cuộc đàm thoại với AI, thay vì nói chuyện với bạn bè của chúng. Khủng hoảng sức khỏe cộng đồng, sự cô đơn, cô lập và thiếu kết nối xã hội. Điều này sẽ làm tăng sự phức tạp cuộc khủng hoảng trên toàn cầu đang diễn ra gay gắt.

Quá phụ thuộc vào công nghệ. Người dạy và người học đều phải đối mặt với nguy cơ trở nên quá phụ thuộc vào công nghệ AI thúc đẩy. Người học sẽ kìm hãm việc học, đặc biệt sự phát triển của tư duy phản biện. Người dạy, người quản lý và người học có thể bị cám dỗ chấp nhận nội dung ban đầu do AI tạo ra, thay vì dành thời gian để xem xét và tinh chỉnh nó để có giá trị giáo dục tối ưu nhất.

3- Xu hướng hành xử với AI

Nghịch lý của AI có thể nằm ở tiềm năng của nó trong việc nâng cao yếu tố con người, giữa các cá nhân trong giáo dục. Công nghệ và công nghệ AI không cách mạng hóa giáo dục, chính con người mới làm được điều đó. Con người tạo ra hệ thống và tổ chức giáo dục trẻ em và những người lãnh đạo các hệ thống đó quyết định sử dụng công cụ công nghệ AI nào và cách sử dụng chúng.

Các quốc gia phải đầu tư cho xây dựng chính sách, thể chế AI trong giáo dục, tập trung vào: Khung quản lý rủi ro; cấp phép và chứng nhận mô hình ứng dụng AI; quản trị AI tập trung so với phi tập trung; quyền riêng tư và kiểm duyệt nội dung. Một khuôn khổ chính sách có mục đích và mang sắc thái của mỗi quốc gia là cần thiết liên kết trong AI. Phải theo quan điểm, thay vì hạn chế việc sử dụng ứng dụng của AI là tăng cường cơ hội giảng dạy và học tập. Điều này là trao quyền cho các nhà giáo dục, người dạy và người học để thúc đẩy hiệu quả công việc của họ. Việc áp dụng công nghệ AI nên được thực hiện kết hợp với việc tăng cường vào sự hợp tác, tư duy phản biện và các kỹ năng lấy người học làm trung tâm.

Nắm bắt cơ hội và thách thức của AI. Làm thế nào các tổ chức có thể nắm bắt được tiềm năng của AI trong khi phải giảm thiểu các cạm bẫy? Cách tiếp cận tốt nhất là đảm bảo các nhà trường và người học hiểu rõ về AI và điều chỉnh chương trình giảng dạy để nắm bắt chính xác và đầy đủ công nghệ AI. Tập trung đào tạo kỹ năng số cho cả người dạy và người học để làm chủ thông tin đầu vào. Kiến thức thông tin là kỹ năng quan trọng nhất và cần được đào tạo, nếu một khi chúng ta muốn chống lại thông tin sai lệch mà văn bản do AI tạo ra có thể gây ra.

Đưa công nghệ AI vào dạy và học. Cần tích hợp các công cụ này vào các phương pháp sư phạm và chính sách quốc gia. Kết hợp nhiều chiến lược khác nhau vào đánh giá người học để ngăn chặn gian lận, vi phạm đạo đức, có lẽ là phương pháp hữu hiệu nhất. Không chỉ dựa vào một công cụ mà còn dựa vào nhiều thứ, như: tạo ra các câu hỏi mở; hoặc bài luận người học tự viết; ngẫu nhiên hóa các câu hỏi và câu trả lời để sao cho không có hai người học nào được đưa ra cùng một bộ câu hỏi. Có thể thay đổi hoàn toàn hoạt động mà người học làm việc cùng nhau, hợp tác và học hỏi lẫn nhau. Thảo luận về một câu hỏi cụ thể và cùng nhau đi đến câu trả lời.
Giáo dục không thể thoát khỏi AI. Một cuộc khảo sát gần đây phát hiện ra rằng phần lớn người học đã thử nó một làn trong môi trường nhà trường. Nhiều người sử dụng công nghệ AI hàng ngày. Nhà trường nên cấm AI trong lớp học hay khuyến khích sử dụng nó trong lớp học? Câu trả lời sẽ là: không có ích gì chống lại sự lan rộng của AI khi mà người học vẫn âm thầm sử dụng nó. Thay vào đó, chúng ta nên xem xét mọi cách tận dụng tối đa công cụ AI và tìm cách giảm thiểu mọi rủi ro có liên quan.

Đầu năm 2025, Hội nghị thượng đỉnh quốc tế toàn cầu về AI được tổ chức tại Paris (Cộng hòa Pháp), quy tụ nhiều nước lớn, nước phát triển và đang phát triển tới dự. Tuyên bố của Hội nghị lần này nêu rõ một số ưu tiên là "đảm bảo AI mở, bao trùm, minh bạch, có đạo đức, an toàn, bảo mật và đáng tin cậy, có tính đến các khuôn khổ quốc tế cho tất cả mọi người" và các nước tham gia ký kết có chung mục tiêu phát triển AI “bền vững cho nhân loại và trái đất".

Chúng ta hãy làm theo khuyến cáo và nhấn mạnh của UNESCO, rằng: Chính phủ các nước cần phê duyệt một chương trình về giáo dục AI dành cho các cấp học và bậc học.

Đặng Tự Ân
Giám đốc Quỹ Đổi mới giáo dục Việt Nam

Bài liên quan

Tin bài khác

VPBank và hành trình hiện thực hóa chiến lược “Thịnh vượng bền vững”

Hoạt động doanh nghiệp 29/05/2025 04:04

Trong bối cảnh nền kinh tế thế giới chuyển động không ngừng và chịu nhiều tác động từ biến đổi khí hậu, dịch chuyển chuỗi cung ứng và yêu cầu phát triển bao trùm, “bền vững” đang trở thành từ khóa chiến lược của mọi doanh nghiệp. Tại Việt Nam, Ngân hàng TMCP Việt Nam Thịnh Vượng (VPBank) là một trong những tổ chức tài chính tiên phong đưa phát triển bền vững trở thành định hướng cốt lõi.

Chính sách, nhân lực, dữ liệu - Bộ ba cần tháo gỡ để Việt Nam làm chủ công nghệ

Diễn đàn 28/05/2025 19:41

Làm chủ công nghệ là yếu tố sống còn để doanh nghiệp Việt phát triển đột phá trong kỷ nguyên số. Tại hội thảo do VINASA tổ chức ngày 27/5, các chuyên gia đã chỉ rõ loạt “nút thắt” cần tháo gỡ từ chính sách, dữ liệu đến đào tạo nhân lực.

Sĩ quan Cảnh sát Việt Nam lan tỏa tinh thần vì cộng đồng tại các phái bộ Gìn giữ hòa bình

Sự kiện 28/05/2025 19:32

Không chỉ làm nhiệm vụ nghiệp vụ chuyên môn, lực lượng sĩ quan Công an Việt Nam tham gia gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc còn mang theo trái tim nhân ái, tinh thần sẻ chia, góp phần lan tỏa giá trị nhân văn, vì một thế giới hòa bình và bền vững.

Bộ Công an đào tạo Cảnh sát Gìn giữ hòa bình theo tiêu chuẩn quốc tế

Đào tạo 28/05/2025 19:31

Hướng đến mục tiêu hội nhập sâu rộng vào lực lượng Gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc, Bộ Công an đang tích cực huấn luyện, chuẩn hóa lực lượng Cảnh sát Gìn giữ hòa bình (GGHB) theo các quy chuẩn quốc tế. Những bước đi bài bản này góp phần khẳng định vai trò, năng lực của lực lượng Công an Việt Nam trên trường quốc tế.

Thị trường chứng khoán ngày 28/5: Nhóm cổ phiếu Vingroup giữ nhịp, VN-Index tăng nhẹ

Thị trường 28/05/2025 19:30

Phiên giao dịch ngày 28/5 khép lại với sắc xanh nhạt trên chỉ số VN-Index, bất chấp áp lực bán mạnh trong phiên chiều. Nhóm cổ phiếu Vingroup tiếp tục đóng vai trò đầu tàu, giúp thị trường duy trì đà tăng nhẹ và ghi nhận phiên tăng điểm thứ 4 liên tiếp.

Tử vi vòng quay công nghệ ngày 29/5/2025: Tuổi Dậu sức khỏe không tốt, tuổi Sửu đón nhiều may mắn

Tin hay không tin 28/05/2025 19:26

Những bí ẩn của khoa học đời sống là "món ăn" tinh thần không thể thiếu trong cuộc sống của con người. Tử vi vòng quay công nghệ xem tử vi 12 con giáp ngày 29/5/2025 cho tất cả các tuổi nhằm dự đoán vận hạn về công danh, tiền bạc, tình duyên, sức khỏe...

Robot hình người trình diễn kỹ năng đấu quyền anh hung hăng như võ sĩ thực

Kỹ thuật robot 28/05/2025 14:33

Robot hình người Unitree của công ty Unitree Robotics - Trung Quốc vừa trình diễn kỹ năng chiến đấu hung hăng như một võ sĩ thực thụ trong một trận đấu quyền anh, tại một trường học ở thành phố Hàng Châu.

Tự động hóa trong ngành năng lượng: Cơ hội và thách thức

Công nghiệp năng lượng 28/05/2025 14:33

Duy trì hệ thống sản xuất và phân phối năng lượng vận hành trơn tru không phải là nhiệm vụ dễ dàng. Nếu không có tự động hóa, mọi quy trình đều phụ thuộc vào sức người - kéo theo hoạt động chậm trễ, lãng phí nguồn lực và khó phản ứng kịp thời khi có sự cố.

PV GAS đạt doanh thu kỷ lục, thúc đẩy chiến lược tăng trưởng bền vững

Doanh nghiệp, Doanh nhân 28/05/2025 14:32

Doanh thu năm 2024 của PV GAS lập đỉnh mới, lợi nhuận vượt xa kế hoạch, cổ tức đề xuất lên tới 21%. Doanh nghiệp cũng khẳng định quyết tâm duy trì đà tăng trưởng và mở rộng đầu tư trong bối cảnh ngành khí đang đối mặt với nhiều thách thức.

Kỷ nguyên của Edge AI

Số hóa công nghiệp 28/05/2025 05:15

Khi trí tuệ nhân tạo (AI) không còn bị giới hạn trong màn hình hay điện toán đám mây mà được tích hợp trực tiếp vào môi trường xung quanh, chúng ta đang bước vào một kỷ nguyên công nghệ hoàn toàn mới: Kỷ nguyên của Edge AI.

Xem thêm